2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

Д . И . М е н д е л е е в с и с т е м а с ы н ы ң ұ з ы н п е р и о д т ы т ү р і . Қ а з і р г і х и м и я л ы к ә д е б и е т т е р д і к а р а с а қ Д . И . М е н д е л е е в ж а с а ғ а н п е р и о д ­ т ы к с и с т е м а с а н к и л ы б о л ы п ѳ з г е р і п , г е о м е т р и я л ы к э р т ү р л і п і ш і н г е и е б о л г а н ы н к ѳ р е р е д і к . А в т о р л а р п е р и о д т ы к с и с т е м а н ы ң э р т ү р л і к е с т е л е р і н ұ с ы н д ы . Э р и н е , э л е м е н т т е р д і н , п е р и о д т ы к с и с т е - м а с ы н г е о м е т р и я л ы к , г р а ф и к т і к , д и а г р а м м а л ы к т . б . т ү р д е к е с - к і н д е п , о н ы н , с ы р т к ы п і ш і н і н ѳ з г е р т у г е б о л ғ а н м е н э л е м е н т т і ң п е р и о д т ы к с и с т е м а д а ғ ы « о р н ы » м е н р е т т і к н ө м і р і ө з г е р м е й д і . С е б е б і э л е м е н т т і ң « о р н ы » о н ы ң б а р л ы к н е г і з г і к а с и е т т е р і н ж ә н е б а с к з э л е м е н т т е р м е н б а й л а н ы с ы н с и п а т т а й д ы . Д . И . М е н д е л е е в ұ с ы н ғ а н п е р и о д т ы к с и с т е м а н ы ң е ң а л ғ а ш к ы т ү р і н ұ з ы н п е р и о д т ы с и с т е м а р е т і н д е к а р а ғ а н ж ө н . О л к е й і н д е к е с т е н і ң ұ з ы н п е р и о д т ы б і р н е ш е в а р и а н т ы н ұ с ы н ы п , « Х и м и я н е г і з д е р і » а т т ы е ң б е г і н е к і р г і з г е н і м ә л і м . Б і р а к , с о ң ғ ы к е з д е р д е п е р и о д т ы к с и с т е м а н ы ң к о л д а н у ғ а б е й і м , ә р і ы қ ш а м д ы к ы с к а п е ­ р и о д т ы т ү р і к е ң т а р а л ы п к е т т і . С о ң ғ ы 5 0 ж ы л і ш і н д е а т о м к ұ р ы л ы с ы ж а й л ы і л і м н і ң к а у ы р т д а м у ы н а о р а й к ө п т е г е н ғ а л ы м д а р п е р и о д т ы к с и с т е м а н ы ң ұ з ы н т ү р і н і ң б і р н е ш е в а р и а н т ы н ж а с а п ұ с ы н д ы . С о л а р д ы ң і ш і н д е г і о с ы к ү н г і к ѳ з к а р а с к а с а й к е л е т і н б і р е у і 1 3 - к е с т е д е б е р і л і п о т ы р . / VII А 1 1 ІА 11А IIIAIVA VA VIA H 2 3 4 5 6 7 3 L i и N a 4 B e /2 Mg in В IV в V В VI В VII В VIII В I В II В 5 В 13 Al 19 К 20 Ca 21 S c 22 T i 23 V 24 C r 25 M n 26 F e 27 Co 26 Ni 29 C u 30 Z n 31 G a 32 G e 33 A s 34 S e 35 B r 36 K r 37 36 39 40 41 42 43 44 45 46 47 46 49 50 51 52 53 54 R b S r Y Z r N b M o T c R u R h Pd AS Cd I n S n S b Т е I X e 55 56 57 72 73 74 75 76 7 7 76 79 во 61 62 63 S 4 65 6 6 C s B a L a H f T a W R e Os I r P t A u t Hg TI P b B i Po A t R u 67 68 89 /04 105 F r R a S Ac| t I I K u Ns d с 6 /4 S i Э 7 N 15 P a 0 f6 s F 9 17 C I VIII A 2 He 10 N e fS A r 13-кесте 5S Ce 59 P r 60 N d 61 P m 62 S m 63 E u 64 G d 65 Tb 66 D y 67 68 H o E r 69 T u 70 Y b 71 L u 90 T h 9/ Pa 92 93 U Np 94 P u 95 96 97 98 99 too 101 102 /03 Am Cm B K Cf E s F m M d N o L r f 92

Б ұ л к е с т е д е ә р б і р п е р и о д т ы ң э л е м е н т т е р і б ір қ а т а р д а г о р и ­ з о н т а л ь б о й ы м е н б і р і н е н с о ң б і р і о р н а л а с қ а н , а л в е р т и к а л ь к а т а р д а б і р і н е - б і р і ө т е ұ қ с а с « ұ я л а с » э л е м е н т т е р т ұ р . А р а б с а н - д а р ы м е н б е л г і л е н г е н 7 п е р и о д т а 2 , 8 , 8 , 1 8 , 1 8 , 3 2 , f 1 8 ( а я к т а л - м а ғ а н ) э л е м е н т т е р о р н а л а с қ а н ы к ө р і н і п т ұ р . Ә р п е р и о д т а ғ ы э л е м е н т т е р д і ң с а н ы н а ә р і а т о м д а р ы н ы ң э л е к ­ т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я с ы н а с а й п е р и о д т а р м е н т о п т а р д ы ж а ң а ш а б е л у г е б о л а д ы . Б і р і н ш і п е р и о д т ы ң э л е м е н т т е р і н е т э н э л е к т р о н д а р s к а т п а р ы н т о л т ы р а д ы , о л а р н е б а р ы 2 э л е м е н т , с о н д ы к т а н б і р і н ш і п е р и о д т ы а с а к і ш і п е р и о д д е п с а р а л а у ғ а б о л а д ы . I I ж э н е I I I п е р и о д т ы н , э л е м е н т т е р і ѳ з э л е к т р о н д а р ы н s ж э н е р к а т п а р л а - р ы н а б а ғ ы т т а й д ы , э р б і р і 8 э л е м е н т т е н т ұ р а д ы , о л а р д ы к і ш і п е р и о д д е г е н ж ѳ н . А л I V ж э н е V п е р и о д т а р э л е м е н т т е р і н і ң а т о м д а р ы н ы ң э л е к т р о н д а р ы s ж э н е р к а т п а р ы м е н к о с а і ш к е р і ж а т к а н d к а т п а ­ р ы н а т о л т ы р а д ы , о г а н 1 8 э л е м е н т т е н с и я д ы , б ұ л а р д ы ү л к е н п е р и о д т а р д е п а т а й д ы . С о к ғ ы V I ж э н е V I I п е р и о д т а р д а 3 2 э л е ­ м е н т т е н б о л у ғ а т и і с т і , ѳ й т к е н і о л а р ғ а к і р е т і н э л е м е н т т е р д і ң а т о м ­ д а р ы ѳ з э л е к т р о н д а р ы н с ы р т к ы s ж э н е p і ш к е р і д е г і d ж э н е о д а н д а і ш к е р і д е г і f к а т п а р л а р ы н а ж і б е р е д і , о с ы ғ а н с а й б ұ л п е р и о д т а р д ы а с а ү л к е н п е р и о д т а р д е п а т а у ѳ т е о р ы н д ы б о л а р е д і. Ұ з ы н п е р и о д т ы к е с т е н і ң т о п т а р ы н ы ң с а н ы 3 2 - г е ж е т е д і , е й т к е н і ж о ғ а р ы д а а й т қ а н д а й а с а ү л к е н п е р и о д т а р д а б і р к а т а р д а 3 2 э л е ­ м е н т б о л а д ы . Қ ы с к а п е р и о д т ы к е с т е м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а ұ з ы н п е р и о д т ы с и с т е м а д а т о п т а р ы н д а ғ ы э л е м е н т т е р б і р і м е н - б і р і ө т е ұ к с а с , с о н д ы к т а н о л а р д ы ұ к с а с т а р т о б ы , я к и а н а л о г т а р т о б ы д е п а т а й д ы . 3 2 ұ қ с а с т а р т о б ы н ы ң ә р б і р і н і ң ѳ з і н е т э н э л е к т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я с ы б а р е к е н д і г і к ѳ р і н і п т ү р . Д е м е к , б ұ д а н б ү р ы н а й т ы л ғ а н д а й э л е м е н т т е р д е г і х и м и я л ы к ұ к с а с т ы к о л а р д ы ң а т о м д а р ы н ь щ э л е к т р о н д ы к к ұ р ы л ы м ы н ы н ү к с а с т ы ғ ы н а к е л і п т і р е л е д і е к е н . Э л е к т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я д а ғ ы ұ к с а с т ы к б е л г і л і б і р а р а л ы к т а н с о к к е л е с і п е р и о д т а к а й т а л а н а т ы н д ы к т а н э л е м е н т т е р д і к к а с и е т т е р і д е с о л а р а л ы қ т а н с о к б а р ы п к а й т а л а - н а д ы . О л а й б о л с а , а т о м к ұ р ы л ы с ы н ы ң н е г і з і н д е п е р и о д т ы к з а к н ы ң а н ы к т а м а с ы н ж а к а ш а б ы л а й а й т у ғ а б о Л а д ы : э л е м е н т - т е р д і ң ж ә н е о л а р д ы ң к о с ы л ы с т а р ы н ы ң к а с и е т т е р і н і ң п е р и о д т ы ѳ з г е р у і с о л а р д ы ң а т о м д а р ы н ы ң э л е к т р о н к а у ы з д а р ы ( к а б а т п е н к а т п а р л а р ы ) к ү р ы л ы м ы н ь щ п е р и о д т ы ѳ з г е р у і н е т ә у е л д і б о л а д ы . Ұ к с а с т а р т о б ы р и м с а н д а р ы м е н ә р і А , В ә р і п т е р і м е н б е л г і л е н - г е н . І А ж э н е 1 1 A s э л е м е н т т е р і н і ң т о п т а р ы д а , І І І А — V I I I А р э л е м е н т т е р і н е н к ұ р а л ғ а н . Д е м е к , А т о п т а р ы н ы ң н ө м і р і о л а р ғ а к і р е т і н э л е м е н т т е р д і к с о ң ғ ы э л е к т р о н к а б а т ы н д а ғ ы э л е к т р о н д а р с а н ы м е н с а й к е л е д і , ә р і с о л э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы н в щ е ң ү л к е н о к в а л е н т т і г і м е н т е ң ( Ғ , В г , О б а ғ ы н б а й д ы ) . П е р и о д т ы к с и с т е м а д а 1 4 s ж э н е 3 0 р э л е м е н т б а р е к е н і к е с т е д е н а й к ы н к ѳ р і н і п т ұ р . Б і р і н ш і к о с ы м ш а т о п ш а н ы к э л е м е н т т е р і ұ з ы н п е р и о д т ы к е с т е д е В ә р і п т е р і м е н б е л г і л е н г е н . О л а р д ы ң ж а л п ы с а н ы о н б і р а к , 8 б ө л і п -

Б ұ л к е с т е д е ә р б і р п е р и о д т ы ң э л е м е н т т е р і б ір қ а т а р д а г о р и ­<br />

з о н т а л ь б о й ы м е н б і р і н е н с о ң б і р і о р н а л а с қ а н , а л в е р т и к а л ь<br />

к а т а р д а б і р і н е - б і р і ө т е ұ қ с а с « ұ я л а с » э л е м е н т т е р т ұ р . А р а б с а н -<br />

д а р ы м е н б е л г і л е н г е н 7 п е р и о д т а 2 , 8 , 8 , 1 8 , 1 8 , 3 2 , f 1 8 ( а я к т а л -<br />

м а ғ а н ) э л е м е н т т е р о р н а л а с қ а н ы к ө р і н і п т ұ р .<br />

Ә р п е р и о д т а ғ ы э л е м е н т т е р д і ң с а н ы н а ә р і а т о м д а р ы н ы ң э л е к ­<br />

т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я с ы н а с а й п е р и о д т а р м е н т о п т а р д ы ж а ң а ш а<br />

б е л у г е б о л а д ы . Б і р і н ш і п е р и о д т ы ң э л е м е н т т е р і н е т э н э л е к т р о н д а р<br />

s к а т п а р ы н т о л т ы р а д ы , о л а р н е б а р ы 2 э л е м е н т , с о н д ы к т а н<br />

б і р і н ш і п е р и о д т ы а с а к і ш і п е р и о д д е п с а р а л а у ғ а б о л а д ы . I I ж э н е<br />

I I I п е р и о д т ы н , э л е м е н т т е р і ѳ з э л е к т р о н д а р ы н s ж э н е р к а т п а р л а -<br />

р ы н а б а ғ ы т т а й д ы , э р б і р і 8 э л е м е н т т е н т ұ р а д ы , о л а р д ы к і ш і п е р и о д<br />

д е г е н ж ѳ н . А л I V ж э н е V п е р и о д т а р э л е м е н т т е р і н і ң а т о м д а р ы н ы ң<br />

э л е к т р о н д а р ы s ж э н е р к а т п а р ы м е н к о с а і ш к е р і ж а т к а н d к а т п а ­<br />

р ы н а т о л т ы р а д ы , о г а н 1 8 э л е м е н т т е н с и я д ы , б ұ л а р д ы ү л к е н<br />

п е р и о д т а р д е п а т а й д ы . С о к ғ ы V I ж э н е V I I п е р и о д т а р д а 3 2 э л е ­<br />

м е н т т е н б о л у ғ а т и і с т і , ѳ й т к е н і о л а р ғ а к і р е т і н э л е м е н т т е р д і ң а т о м ­<br />

д а р ы ѳ з э л е к т р о н д а р ы н с ы р т к ы s ж э н е p і ш к е р і д е г і d ж э н е<br />

о д а н д а і ш к е р і д е г і f к а т п а р л а р ы н а ж і б е р е д і , о с ы ғ а н с а й б ұ л<br />

п е р и о д т а р д ы а с а ү л к е н п е р и о д т а р д е п а т а у ѳ т е о р ы н д ы б о л а р<br />

е д і.<br />

Ұ з ы н п е р и о д т ы к е с т е н і ң т о п т а р ы н ы ң с а н ы 3 2 - г е ж е т е д і , е й т к е н і<br />

ж о ғ а р ы д а а й т қ а н д а й а с а ү л к е н п е р и о д т а р д а б і р к а т а р д а 3 2 э л е ­<br />

м е н т б о л а д ы . Қ ы с к а п е р и о д т ы к е с т е м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а ұ з ы н<br />

п е р и о д т ы с и с т е м а д а т о п т а р ы н д а ғ ы э л е м е н т т е р б і р і м е н - б і р і ө т е<br />

ұ к с а с , с о н д ы к т а н о л а р д ы ұ к с а с т а р т о б ы , я к и а н а л о г т а р<br />

т о б ы д е п а т а й д ы . 3 2 ұ қ с а с т а р т о б ы н ы ң ә р б і р і н і ң ѳ з і н е т э н<br />

э л е к т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я с ы б а р е к е н д і г і к ѳ р і н і п т ү р . Д е м е к ,<br />

б ұ д а н б ү р ы н а й т ы л ғ а н д а й э л е м е н т т е р д е г і х и м и я л ы к ұ к с а с т ы к<br />

о л а р д ы ң а т о м д а р ы н ь щ э л е к т р о н д ы к к ұ р ы л ы м ы н ы н ү к с а с т ы ғ ы н а<br />

к е л і п т і р е л е д і е к е н . Э л е к т р о н д ы к к о н ф и г у р а ц и я д а ғ ы ұ к с а с т ы к<br />

б е л г і л і б і р а р а л ы к т а н с о к к е л е с і п е р и о д т а к а й т а л а н а т ы н д ы к т а н<br />

э л е м е н т т е р д і к к а с и е т т е р і д е с о л а р а л ы қ т а н с о к б а р ы п к а й т а л а -<br />

н а д ы . О л а й б о л с а , а т о м к ұ р ы л ы с ы н ы ң н е г і з і н д е п е р и о д т ы к<br />

з а к н ы ң а н ы к т а м а с ы н ж а к а ш а б ы л а й а й т у ғ а б о Л а д ы : э л е м е н т -<br />

т е р д і ң ж ә н е о л а р д ы ң к о с ы л ы с т а р ы н ы ң к а с и е т т е р і н і ң п е р и о д т ы<br />

ѳ з г е р у і с о л а р д ы ң а т о м д а р ы н ы ң э л е к т р о н к а у ы з д а р ы ( к а б а т<br />

п е н к а т п а р л а р ы ) к ү р ы л ы м ы н ь щ п е р и о д т ы ѳ з г е р у і н е т ә у е л д і<br />

б о л а д ы .<br />

Ұ к с а с т а р т о б ы р и м с а н д а р ы м е н ә р і А , В ә р і п т е р і м е н б е л г і л е н -<br />

г е н . І А ж э н е 1 1 A s э л е м е н т т е р і н і ң т о п т а р ы д а , І І І А — V I I I А р<br />

э л е м е н т т е р і н е н к ұ р а л ғ а н . Д е м е к , А т о п т а р ы н ы ң н ө м і р і о л а р ғ а<br />

к і р е т і н э л е м е н т т е р д і к с о ң ғ ы э л е к т р о н к а б а т ы н д а ғ ы э л е к т р о н д а р<br />

с а н ы м е н с а й к е л е д і , ә р і с о л э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы н в щ е ң<br />

ү л к е н о к в а л е н т т і г і м е н т е ң ( Ғ , В г , О б а ғ ы н б а й д ы ) . П е р и о д т ы к<br />

с и с т е м а д а 1 4 s ж э н е 3 0 р э л е м е н т б а р е к е н і к е с т е д е н а й к ы н<br />

к ѳ р і н і п т ұ р .<br />

Б і р і н ш і к о с ы м ш а т о п ш а н ы к э л е м е н т т е р і ұ з ы н п е р и о д т ы к е с т е д е<br />

В ә р і п т е р і м е н б е л г і л е н г е н . О л а р д ы ң ж а л п ы с а н ы о н б і р а к , 8 б ө л і п -

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!