2 не
2 не 2 не
р е а к ц и я ғ а б ұ л а р д ы ң с ы р т к ы s э л е к т р о н д а р ы ж э н е і ш к і (п — 1 ) d э л е к т р о н д а р ы н ы ң б і р б ө л і м і қ а т ы н а с а д ы . С о н д ы к т а н б ұ л э л е м е н т - т е р д і н в а л е н т т і г і ө з г е р м е л і б о л а д ы . Б і р і н ш і к о с ы м ш а т о п ш а э л е м е н т т е р і I V ү л к е н п е р и о д т а н б а с т а - л а д ы д е д і к . О л а р а л ғ а ш к ы е к і s э л е м е н т т е н с о ң к е л е т і н б о л ғ а н - д ы к т а н м е т а л д ы к к а с и е т т і ң т ө м е н д е у б а ғ ы т ы н д а т ұ р . Б і р а к , м ұ н д а ж о ғ а р ы д а ғ ы п е р и о д т а р м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а м е т а л д ы к к а - с и е т ө т е б а я у ә л с і р е й д і , ө й т к е н і о л а р д ы ң і ш к е р і d к а т п а р ы б і р т і н - д е п э л е к т р о н д а р ғ а т о л а б а с т а й д ы . Б ұ л а р д а н с о ң ғ а н а м е т а л л е м е с т і к к а с и е т і б а р р э л е м е н т т е р і к е л е д і . С ы р т қ ы э л е к т р о н қ а б а т ы н т о л т ы р а т ы н н е г і з г і т о п ш а э л е м е н т т е р і м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а д е к а д а э л е м е н т т е р і н і ң к а с и е т т е р і б і р п е р и о д і ш і н д е ө т е ү л к е н ө з г е р і с к е ұ ш ы р а м а й д ы . Е к і н ш і қ о с ы м ш а т о п ш а ғ а к і р е т і н э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы ө з д е р і н і ң е ң с о ң ғ ы э л е к т р о н д а р ы н с ы р т т а н с а н а ғ а н д а і ш к е р і д е г і ү ш і н ш і қ а б а т к а ж і б е р і п , о н ы ң (п — 2 )f к а т п а р ы н а о р н а л а с а т ы н - д ы к т а н о л а р д ы / - э л е м е н т т е р д е п а т а й д ы . Қ е с т е н і ң т ө м е н г і ж а ғ ы н а б ѳ л е к ш е ш ы ғ а р ы л ы п , е к і к а т а р т ү з і п т ұ р ғ а н л а н т а н о и д т а р м е н а к т и н о и д т а р д ы н , к а с и е т т е р і н д е ү к с а с т ы қ т а , а й ы р м а ш ы л ы к т а а з е м е с . Ә р и н е о л а р д ы ң м е т а л д ы қ к а с и е т і ө т е б а я у ә л с і р е й д і , ѳ й т к е н і о л а р d э л е м е н т т е р і н і ң а р а с ы н а к і р і п ж а т ы р . С ы р т к ы е к і ns2( n — 1 )d к а б а т ы б о й ы н ш а а л ғ а н д а в а л е н т т і к э л е к т р о н д а р с а н ы б і р д е й . А л а й д а / э л е м е н т т е р д і ң і ш к е р і д е г і (п — 2)/ к а т п а р ы н - д а ғ ы э л е к т р о н д а р д а х и м и я л ы к р е а к ц и я л а р ғ а к а т ы н а с а а л а д ы . Б ұ л э л е м е н т т е р д і ң х и м и я л ы к е р е к ш е л і г і н і ң ѳ з і д е о с ы д а н б а р ы п ш ы ғ а д ы . С ѳ й т і п , п е р и о д т ы к с и с т е м а д а ғ ы э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т т е р і н і н , п е р и о д ж э н е т о п ш а б о й ы н ш а ѳ з г е р у з а ң д ы л ы қ т а р ы о л а р д ы ң а т о м д а р ы н ы ң э л е к т р о н д ы к к ұ р ы л ы м ы н ы ң ө з г е р у і н д е г і з а ң д ы л ы к - т а р ғ а т і к е л е й т ә у е л д і е к е н і н к ѳ р і п о т ы р м ы з . П е р и о д т ы к с и с т е м а - н ы ң э л е м е н т т е р і н к а й б а ғ ы т т а к а р а с т ы р с а к т а о л а р д ы н . к а с и е т т е р і б е л г і л і б і р з а ң д ы л ы қ п е н ә з ғ е р е д і . О н д а й ү ш б а ғ ы т б а р : • г о р и з о н т а л ь б а ғ ы т , п е р и о д б о й ы м е н с о л д а н о ң ғ а к а р а й . Б ұ л б а ғ ы т т а а т о м д ы к с а л м а к , я д р о з а р я д ы , э л е к т р о н с а н ы б і р т і н д е п ѳ с е д і , о с ы ғ а н с а й м е т а л д ы к к а с и е т э л с і р е п , м е т а л л е м е с т і к к а с и е т к ү ш е й е д і ; м ұ н д а й ө з г е р у а л ғ а ш қ ы п е р и о д т а р д а а й к ы н ы р а к , к е й і н г і п е р и о д т а р д а б а я у ы р а к ' б о л а д ы . М ы с а л ы , С м е н N к а р а ғ а н д а S n м е н S b а й ы р м а ш ы л ы ғ ы а з ; в е р т и к а л ь б а ғ ы т , н е г і з г і ж э н е к о с ы м ш а т о п ш а л а р б о й ы м е н ж о ғ а р ы д а н т ө м е н к а р а й . Б ұ л б а ғ ы т т а а т о м д ы к с а л м а к , я д р о з а р я д ы , э л е к т р о д с а н ы с е к і р м е л і © з г е р е д і , б і р а к э л е к т р о н д ы к к ұ р ы л ы м ы н ы ң ү к с а с т ы ғ ы н а б а й л а н ы с т ы ж э н е к в а н т қ а б а т т а р ы с а н ы н ы ң а р т у ы н а с а й э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т і ѳ т е б а я у ѳ з г е р е д і , а й ы р м а ш ы л ы к т а н ү к с а с т ы қ к ѳ п . Г о р и з о н т а л ь ж э н е в е р т и к а л ь б а ғ ы т т а ғ ы ө з г е р у ш і л і к т і ұ л а с т ы - р а к а р а с а к , к е с т е н і ң с о л ж а қ т ө м е н г і б ұ р ы ш ы н д а н е г і з г і т о п - ш а л а р д а н а ғ ы з к ү ш т і м е т а л д а р ( R b , C s , F r , В а , R a ) , о н ж а к б ү р ы ш ы н д а ғ ы н е г і з г і т о п ш а л а р д ы н а ғ ы з б е й м е т а л д а р ( N , Р,- О , S , Ғ , С 1 , В г ) о р н а л а с к а н . А т о м к ұ р ы л ы с ы т ұ р ғ ы с ы н а н а л ғ а н д а
к у ш т і м е т а л д а р — s э л е м е н т т е р д е , к ү ш т і б е й м е т а л д а р р — к а т п а р ы т о л у ғ а ж а қ ы н т ұ р ғ а н р — э л е м е н т т е р . А л г а ш к ы л а - р ы н ы ң с ы р т к ы к в а н т к а б а т ы н д а 1 ,2 э л е к т р о н б о л с а , с о ң ғ ы л а р д а о н ы н с а н ы 6 , 7 - г е ж е т е д і . С о л с и я к т ы , з е р с а л а к а р а с а к , э р п е р и о д т а с о ң ғ ы 6 р — э л е м е н т т е р г е а у ы с у ғ а ж а к ы н д а ғ а н д а н а ғ ы з е к і ж а к т ы — а м ф о т е р л і к к а с и е т к ө р с е т е т і н э л е м е н т т е р т ұ р ( A l , Z n , G a , G e , A s , C d , S n , S b ) ; д и а г о н а л ь б а ғ ы т , с о л ж а к ж о ғ а р г ы б ұ р ы ш т а н о ң ж а к т ө м е н г і б ұ р ы ш к а к а р а й . Б ұ л б а ғ ы т б о й ы н ш а а л ғ а н д а т ү р л і т о п т а , т ү р л і п е р и о д т а т ұ р ғ а н э л е м е н т т е р б а й л а н ы с а д ы . О с ы э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т т е р і н д е д е ө з а р а ұ к с а с т ы к б а й к а л а д ы . М ы с а л ы , В , С , S i э л е м е н т т е р і 1U 1Y т ү з е т і н ү ш б ұ р ы ш т ы в -*■ с к а р а й ы к : м ү н д а ғ ы д и а г о н а л ь Si б о й ы м е н о р н а л а с к а н В м е н S i б і р ш а м а ұ к с а с . Ұ к с а с т ы к т ы ң с е б е б і н т ү с і н у ү ш і н д и а г о н а л ь б а ғ ы т т ы е к і г е ж і к т е п , ә у е л і г о р и з о н т а л ь , с о н а н с о н в е р т и к а л ь б а ғ ы т т ы к а р а л ы к . Г о р и з о н т а л ь б о й ы м е н В - д а н С - ғ а к ө ш к е н д е б е й м е т а л д ы к к а с и е т а р т а д ы , а л в е р т и к а л ь б о й ы м е н С - д а н S i - r e т ө м е н т ү с к е н д е б е й м е т а л д ы к к а с и е т ә л с і р е й д і , я ғ н и б е й м е т а л д ы к о ң ғ а к ө ш к е н д е к ү ш е й і п , т ө м е н т ' у с к е н д е б а я у л а п , б а с т а п к ы к ү й і н е к е л г е н д е й б о л а д ы . С о н д ы к т а н д и а г о н а л ь б о й ы н д а ғ ы е к і э л е м е н т В ж ә н е S i к а с и е т т е - р і н д е ұ к с а с т ы к т у а д ы . К е й і н д е б ұ л э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы н ы ң р а д и у с т а р ы д а ж у ы к е к е н д і г і н к ө р е м і з . Д и а г о н а л ь б а ғ ы т т а ғ ы ұ к с а с т ы к т ы L i — M g , N a — С а , B e — A l т . б . э л е м е н т т е р д е н д е т а б у ғ а б о л а д ы . А л ғ а ш р е т о р ы с т ы н , а т а к т ы г е о х и м и г і А . Ф . Ф е р с м а н ұ с ы н ғ а н « ж ұ л д ы з ш а » д е п а т а л ғ а н к а с и е т т е р д і ң ө з г е р у б а ғ ы т ы ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н ү ш б а ғ ы т т ы д а қ а м т и д ы . « Ж ұ л д ы з ш а н ы » т ү с і н у ү ш і н к е с т е д е г і э р э л е м е н т т і о н , ж э н е с о л ы н а н , ж о ғ а р ы ж ә н е т ө м ё н н е н 4 к ө р ш і б а с т ы э л е м е н т п е н д и а г о н а л ь б а ғ ы т т а р д а о р н а л а с к а н б ү й і р л е р і н д е г і к о с а л к ы 4 э л е м е н т к о р ш а й т ы н - д ы ғ ы н а й т у к а ж е т . О р т а д а ғ ы э л е м е н т т і ң к а с и ё т і н т о л ы к ж е т е б і л у ү ш і н , о н ы к о р ш а п т ұ р ғ а н 4 б а с т ы к ө р ш і л е р і н і ң ә р і 4 к о с а л к ы к ө р ш і л е р і н і ң қ а с и е т т е р і н і ң а р и ф м е т и к а л ы к о р т а с ы н ш ы ғ а р у к а ж е т б о л а р е д і . М ұ н д а й ж а ғ д а й д а Д . И . М е н д е л е е в п е р и о д т ы к с и с т е м а н ы к ү р а с т ы р ғ а н д а ж и і к о л д а н ы п , ә л і д е б е л г і с і з а ш ы л м а - ғ а н э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т т . е р і н а й т у ғ а п а й д а л а н ғ а н ы м ә л і м . А к а д е м и к А . Е . Ф е р с м а н « М е н д е л е е в с и с т е м а с ы н ы ң ' « ж ұ л д ы з ш а - л ы г ы » и з о м о р ф и з м ( к р и с т а л д ы к ф о р м а л а р д ы ң б і р т и п т і б о л у ы ) з а ң д а р ы н , г е о х и м и я л ы к т а р а л у , т е х н и к а л ы к п р о ц е с т е р , . а н а л о г - т а р д ы і з д е у . . . з а ң д а р ы н а н ы к т а у д а б а с т ы - б а ғ ы т б о л ы п с а н а л а д ы » д е п ж а з д ы . Қ о р ы т а а й т к а н д а п е р и о д т ы к с и с т е м а х и м и я ғ ы л ы м ы н ы ң қ ы с к а к о н с п е к т і і с п е т т е с , о н ы т е р е ң т ү с і н с е к б і р д е н - а к к ө п ж а й л а р д ы н , с ы р ы н а ң ғ а р а м ы з . 91
- Page 42 and 43: дар тобына да жатад
- Page 44 and 45: сирегірек қолданат
- Page 46 and 47: Д м итрий Иванович
- Page 48 and 49: X V III ғасырда ашылға
- Page 50 and 51: § 2. ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ М
- Page 52 and 53: «Химия негіздері»
- Page 54 and 55: 5-кесте 3 CJ 00 О II ҺО < 1
- Page 56 and 57: 54 шеңберлер сиякты
- Page 58 and 59: Сутектің сызыкты с
- Page 60 and 61: Пьер Кюри (1859— 1906) Э
- Page 62 and 63: 0,12 0,14 0,16 0,18 0,200,22 0,24 0
- Page 64 and 65: Электронный, қозға
- Page 66 and 67: 2 л ■е\ • е 2 1 Ѵп = -г
- Page 68 and 69: - " П — о о -13,5 эВ г п=8
- Page 70 and 71: Рентгенография қаз
- Page 72 and 73: Е / / е>Е ( э н е р г и я
- Page 74 and 75: 13-сурет. Д иф ракция
- Page 76 and 77: тесінде электрон 1
- Page 78 and 79: z 15-сурет. s, p, d элект
- Page 80 and 81: кабаттары мен қатп
- Page 82 and 83: тронның басқаларда
- Page 84 and 85: принципін колдана
- Page 86 and 87: І7 Rb £ К 1 L 1 М 1 - " 5S 38 S
- Page 88 and 89: 8 , 0 iS22S22p‘‘ 10. Ne 1ss2ss2
- Page 90 and 91: Li Na К Rb сілтілік мет
- Page 94 and 95: Д . И . М е н д е л е е
- Page 96 and 97: г е н : I B — V I I I B . Б
- Page 98 and 99: ц е н т р л е р і н і ң
- Page 100 and 101: т е р д і н , х и м и я
- Page 102 and 103: 3 . Э л е к т р о н д ы
- Page 104 and 105: Б і р і н ш і т о п т а
- Page 106 and 107: 17-к.есте К ей б ір э
- Page 108 and 109: н е 1 - д е н 7 - г е д е
- Page 110 and 111: П е р и о д т ы қ с и с
- Page 112 and 113: XIX ғасырдың аяғында
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
к у ш т і м е т а л д а р — s э л е м е н т т е р д е , к ү ш т і б е й м е т а л д а р р —<br />
к а т п а р ы т о л у ғ а ж а қ ы н т ұ р ғ а н р — э л е м е н т т е р . А л г а ш к ы л а -<br />
р ы н ы ң с ы р т к ы к в а н т к а б а т ы н д а 1 ,2 э л е к т р о н б о л с а , с о ң ғ ы л а р д а<br />
о н ы н с а н ы 6 , 7 - г е ж е т е д і . С о л с и я к т ы , з е р с а л а к а р а с а к , э р<br />
п е р и о д т а с о ң ғ ы 6 р — э л е м е н т т е р г е а у ы с у ғ а ж а к ы н д а ғ а н д а<br />
н а ғ ы з е к і ж а к т ы — а м ф о т е р л і к к а с и е т к ө р с е т е т і н э л е м е н т т е р т ұ р<br />
( A l , Z n , G a , G e , A s , C d , S n , S b ) ; д и а г о н а л ь б а ғ ы т , с о л<br />
ж а к ж о ғ а р г ы б ұ р ы ш т а н о ң ж а к т ө м е н г і б ұ р ы ш к а к а р а й . Б ұ л<br />
б а ғ ы т б о й ы н ш а а л ғ а н д а т ү р л і т о п т а , т ү р л і п е р и о д т а т ұ р ғ а н<br />
э л е м е н т т е р б а й л а н ы с а д ы . О с ы э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т т е р і н д е д е<br />
ө з а р а ұ к с а с т ы к б а й к а л а д ы . М ы с а л ы , В , С , S i э л е м е н т т е р і<br />
1U 1Y<br />
т ү з е т і н ү ш б ұ р ы ш т ы в -*■ с к а р а й ы к : м ү н д а ғ ы д и а г о н а л ь<br />
Si<br />
б о й ы м е н о р н а л а с к а н В м е н S i б і р ш а м а ұ к с а с . Ұ к с а с т ы к т ы ң<br />
с е б е б і н т ү с і н у ү ш і н д и а г о н а л ь б а ғ ы т т ы е к і г е ж і к т е п , ә у е л і г о р и <br />
з о н т а л ь , с о н а н с о н в е р т и к а л ь б а ғ ы т т ы к а р а л ы к . Г о р и з о н т а л ь<br />
б о й ы м е н В - д а н С - ғ а к ө ш к е н д е б е й м е т а л д ы к к а с и е т а р т а д ы ,<br />
а л в е р т и к а л ь б о й ы м е н С - д а н S i - r e т ө м е н т ү с к е н д е б е й м е т а л д ы к<br />
к а с и е т ә л с і р е й д і , я ғ н и б е й м е т а л д ы к о ң ғ а к ө ш к е н д е к ү ш е й і п ,<br />
т ө м е н т ' у с к е н д е б а я у л а п , б а с т а п к ы к ү й і н е к е л г е н д е й б о л а д ы .<br />
С о н д ы к т а н д и а г о н а л ь б о й ы н д а ғ ы е к і э л е м е н т В ж ә н е S i к а с и е т т е -<br />
р і н д е ұ к с а с т ы к т у а д ы . К е й і н д е б ұ л э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы н ы ң<br />
р а д и у с т а р ы д а ж у ы к е к е н д і г і н к ө р е м і з . Д и а г о н а л ь б а ғ ы т т а ғ ы<br />
ұ к с а с т ы к т ы L i — M g , N a — С а , B e — A l т . б . э л е м е н т т е р д е н<br />
д е т а б у ғ а б о л а д ы .<br />
А л ғ а ш р е т о р ы с т ы н , а т а к т ы г е о х и м и г і А . Ф . Ф е р с м а н<br />
ұ с ы н ғ а н « ж ұ л д ы з ш а » д е п а т а л ғ а н к а с и е т т е р д і ң ө з г е р у б а ғ ы т ы<br />
ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н ү ш б а ғ ы т т ы д а қ а м т и д ы . « Ж ұ л д ы з ш а н ы »<br />
т ү с і н у ү ш і н к е с т е д е г і э р э л е м е н т т і о н , ж э н е с о л ы н а н , ж о ғ а р ы<br />
ж ә н е т ө м ё н н е н 4 к ө р ш і б а с т ы э л е м е н т п е н д и а г о н а л ь б а ғ ы т т а р<br />
д а о р н а л а с к а н б ү й і р л е р і н д е г і к о с а л к ы 4 э л е м е н т к о р ш а й т ы н -<br />
д ы ғ ы н а й т у к а ж е т . О р т а д а ғ ы э л е м е н т т і ң к а с и ё т і н т о л ы к ж е т е<br />
б і л у ү ш і н , о н ы к о р ш а п т ұ р ғ а н 4 б а с т ы к ө р ш і л е р і н і ң ә р і 4 к о с а л к ы<br />
к ө р ш і л е р і н і ң қ а с и е т т е р і н і ң а р и ф м е т и к а л ы к о р т а с ы н ш ы ғ а р у<br />
к а ж е т б о л а р е д і . М ұ н д а й ж а ғ д а й д а Д . И . М е н д е л е е в п е р и о д т ы к<br />
с и с т е м а н ы к ү р а с т ы р ғ а н д а ж и і к о л д а н ы п , ә л і д е б е л г і с і з а ш ы л м а -<br />
ғ а н э л е м е н т т е р д і ң к а с и е т т . е р і н а й т у ғ а п а й д а л а н ғ а н ы м ә л і м . А к а <br />
д е м и к А . Е . Ф е р с м а н « М е н д е л е е в с и с т е м а с ы н ы ң ' « ж ұ л д ы з ш а -<br />
л ы г ы » и з о м о р ф и з м ( к р и с т а л д ы к ф о р м а л а р д ы ң б і р т и п т і б о л у ы )<br />
з а ң д а р ы н , г е о х и м и я л ы к т а р а л у , т е х н и к а л ы к п р о ц е с т е р , . а н а л о г -<br />
т а р д ы і з д е у . . . з а ң д а р ы н а н ы к т а у д а б а с т ы - б а ғ ы т б о л ы п с а н а л а д ы »<br />
д е п ж а з д ы .<br />
Қ о р ы т а а й т к а н д а п е р и о д т ы к с и с т е м а х и м и я ғ ы л ы м ы н ы ң<br />
қ ы с к а к о н с п е к т і і с п е т т е с , о н ы т е р е ң т ү с і н с е к б і р д е н - а к к ө п<br />
ж а й л а р д ы н , с ы р ы н а ң ғ а р а м ы з .<br />
91
Change language