Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Электронный, бұл касиеті біз көріп жүрген макроденелер<br />
дүниесіне тән емес, әрі оған салыстырып ұксатып айтуға да<br />
келмейді, көрнекі етіп сипаттау да киын. Соған қарамастан,<br />
әдетте, оны қарапайымдап, өз осінен айналып иіріліп тұрған<br />
«ұршыкка» балайды. Электрон да өз осінен карама-карсы екі<br />
бағытта «ұршыкша» зырлай алады деп есептеліп, олардың<br />
мәндерін — ү , + ү деп белгілейді.<br />
Атомдағы екі электронның үш бірдей сипаттамасы өзара<br />
ұқсас болып келгенімен спиндерінің айырмашылығы болса,<br />
олардын, энергияларында да болымсыз өзгешелік ( ~ 0,005 эВ)<br />
байқалады. Сондыктан олар төменгі орбитальдардың біріне<br />
ауысқанда өзара шамалас, бірақ дәлме-дәл тен, емес, энергия<br />
бөліп, күшті магнит өрісінде спектрдің бір сызығының орнына<br />
екі тым жақын түйісіп тұрған сызықтар шығады. Бүның себебі<br />
электронный, өз осінен қарама-карсы екі бағытта айналуы<br />
болады.<br />
Ендігі жерде атомдағы электронды толығымен сипаттау үшін<br />
төрт бірдей квант санын пайдаланамыз. Электронды қарапайым<br />
бөлшек деп карап, оның кеңістіктегі қозғалысын 3 координат пен<br />
га,7, т белгілесек, өз осінен айналуын төртінші координат s анықтайды.<br />
Ал электронды толқын деп қарасак, онда оның козғалысын<br />
үш параметрмен (үш квант санымен): толкын ұзындығы,<br />
бағыты жэне амплитудасы арқылы сипаттаймыз.<br />
Электрон қабаттары мен қатпарлары. Біз атомдағы электронды<br />
сипаттайтын 4 квант санымен танысып өттік. Оларды тағы да<br />
бір жинактап каралық. Бас квант саны Бор теориясындағыдай<br />
электронный энергиясын кѳрсетеді дейміз, ал геометриялык түрғыдан<br />
электрон бұлтының, яғни орбитальдың жалпы көлемін<br />
анықтайды. Орбитальдардың кеңістіктегі пішінін орбиталь квант,<br />
саны сипаттайды, ал олардың^калпы саны магнит квант санымен<br />
белгіленеді.<br />
Атомдағы орбитальдар ең әуелі бас квант санынын, мэніне<br />
карай кабаттарга топтастырылады. Бірінші (га= 1) К квант<br />
кабатында бір ғана орбиталь бар, ол Is, екіншГ (га = 2) L квант<br />
кабатында 4 орбиталь болады: олардын, бірі s (2s) орбиталь<br />
да, үшеуі р орбитальдар: (2рх, 2ру, 2рг) үшінші (га = 3) М квант<br />
кабатында 9 орбиталь бар, олар: 3s, 3рх, 3ру, 3рг жэне бес d<br />
орбитальдары 3dxy, 3dyz, 3dx2 3dz 3dx —y2. Төртінші (ra = 4) квант<br />
кабатында 16 орбиталь бар, олар бір s, үш р, бес d мен жеті /<br />
орбитальдары.<br />
Осы айтылғандардан әрбір келесі квант кабатында онын,<br />
алдындағы кабаттын орбитальдары тектес орбитальдардың болатындығын,<br />
тек олардын бас квант санына сай үлкендеу болып<br />
келетінін кѳреміз. Сондыктан, ең кіші s орбиталі ядроға ең жакын<br />
орналасады да калғандары оны сыртынан орап тұрады, р орбитальдарының<br />
орналасуы да осыган ұксайды.<br />
Химиялык әдебиетте орбитальдарды электрон кабаттарының<br />
қатпарлары деп те атай береді. Сол сиякты электрон<br />
77
Change language