2 не

13-сурет. Д иф ракция с х е м а с ы ( а ) ж э н е
диф ракциялы к сакиналар (б)
Микробөлшектердіц (электрондардың, нейтрондардыц, атомдардыц
т. с. с.) массалары кіші болатындыктан, оларға сай
де Бройльдык толқындарының ұзындығын құралмен өлшеуге
болады. Мысалы, 10® м /с жылдамдыкпен козғалатын электронға
сай келетін толкынныц ұзындығы:
А ,= -------6,626- 1_0Г31----- =0,72-10 ~ 9 м = 0,72 нм
. 9 ,109-10~31 • 10 м /с
Ұзындығы бірнеше нм мұндай толкын, әдетте, рентген сәулелеріне
сәйкес келеді.
Де Бройльдін, гипотезасын тексеру үшін жасалған тәжірибелер
электрондардың дифракцияланатынын дәлелдеді. Бұл тәжірибені
1927 жылы Девиссон мен Д жер мер (АҚШ) жасады.
Сол жылы П. С. Тарта ковский (ССРО) мен Томсон
да (Англия) электрондардың дифракцияланатынын байкаған.
Олар дифракциялык тор ретінде металдардыц кристалдарын пайдаланды.
Металл кристалдары дұрыс орналаскан атомдардан
тұратын табиғи тор ролін аткарады.
Электрондар шогыныц дифракциясыныц бейнесі — электронограмма,
рентгенограммаға өте ұксас болып шықты (13-сурет).
Кейін баска да а, Не атомы, Нг, нейтрон сиякты микробѳлшектердіц
дифракцияланатындығы тәжірибе жүзінде аныкталып
олардыц екі жакты табиғаты болатындығы дәлелденілді.
Кйант механикасы. Шредингер теңдеуі, функция. Де Бройль
зерттеулері микробөлшектердіц козғалысын сипаттайтын жаца
механиканыц негізін салуға көмектесті. 1925— 1926 жылдары неміс
ғалымы В. Гейзенберг пен австриялык Э. Шредингер
өз беттерінше жаца механиканыц екі вариантын ұсынды. Бүл
екі варианттыц нәтижесі бірдей, бірак, есептеуге колайлы болғандыктан
Шредингер тецдеуі жиірек колданылады. Атом мен
молекула кұрылыстарыныц казіргі теориялары да осы әдіске
сүйенеді. Бұл теориялар микробөлшектердіц козғалысын және
күйін сипаттайтын болғандыктан квант механикасы деп
атала бастады. Ал Ньютон зацдарына негізделген макроденелерге
арналган механика — к л а с с и к а л ы к механика
делінеді.
Бор-Зоммерфельд теориясы классикалык жэне кванттык кѳз-
72