2 не

келген процестегі масса мен энергияныц ѳзгерулерінін арасындагы
байланысты сипаттайды, сондыктан оны былай деп жазуга
болады:
- А £ = Л тс2. (17)
Эйнштейн тендеуі дененін массасы мен онын к о з г а л ы с ы-
н ы н, арасындагы үнемі болатын тэуелділікті сипаттайды.
Планк пен Эйнштейн теңдеулерін (3 жэне 16) бірге карасак,
жарыктын, толкын ұзындығы мен фотонный, массасынын арасындагы
катынасты табамыз. Фотонның тыныштык күйде массасы
болмайды, ѳйткені козгалыссыз фотон болмайды, ол үнемі жарық
жылдамдыгына тең жылдамдыкпен козгалып отырады. Сондыктан
фотонның динамикалык массасын онын, энергиясыныц
нэтижесінде (16) тецдеу бойынша есептеуге болады. Екінші
жагынан жарык энергиясынын эрбір фотонына тэн квант энергиясы
Аѵ, олай болса.
тербеліс жиілігінің мәнін j- койсак:
hv = mc2, • (18)
/г 4 - — тс2, к — ——
А,
/ і ОХ
’ тс (19)
шыгады. Бүл формула фотонный, козгалыс мөлшерінің тс жарыктын,
толкын үзындығымен арақатьінасын өрнектейді.
Де Бройль толқындары. 1924 жылы француз ғальімы Л у и
д е Бройль корпускулалык-толкындык табиғат фотондарга
гана тэн емес, кез келген материалдык бөлшектердің бойында
да болады деп айтты. Соған сай кез келген бөлшектің .козгалысын
толкындык процесс ретінде карауға болады. Сонда
жоғарыдағы (19) формулаға үксас мынадай тецдеу шығады:
X = ^тѵ (20)
мұндағы in жэне v — бөлшектіц массасы мен жылдамдығы.
Бүл формуламен сипатталатын толкындарды'д е Б 'ройль толкын
д а р ы деп атайды. -
Де Бройль тецдеуі бойынша қозғалған дененің массасы
'неғұрлым үлкен болған сайын, оған сай «толқын ұзындығы»
солғұрлым кіші болатындығын көреміз. Бірак макробөлшектердің
массасын кіші, жылдамдығын біршама үлкен етіп алсакта оныц
«толкынының үзындьіғын» байкау мүмкін болмайды. Мәселен,
массасы m =10"'3 г зат 10 м /с жылдамдыкпен козгалады десек,
оныц де Бройль толкыныныц үзындығы:
Я.= 6-626-10~34. = 6,625- 10 ~ 29 м = 6,625- Ю“ 20 нм
10“М0
Мүндай толкынды ешбір күралмен байкау мүмкін емес. Өйткені
ец кіші дифракциялык тордыц ѳзі атом мѳлшеріне ғана парапар
0,1 нм тец.
71