You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Е<br />
/<br />
/<br />
е>Е<br />
( э н е р г и я с ы £ )<br />
\<br />
\<br />
\ \ \<br />
А. Г. Столетов ашқан<br />
фотоэффект кұбылысының сырын<br />
жарыктын. бір ғана толқындық<br />
теориясы негізінде түсіндіру<br />
мүмкін болмады. Теориялык<br />
есептеулер электронный,<br />
шамасы тым кіші болғандыктан<br />
оған түскен электромагниттік<br />
толкындардың беретін энергия-<br />
12-сурет. Фотоэффект қ ұ бы лы сы н ы ң сы ТЫМ аз болып, фотоэффект!<br />
схемасы<br />
тудыра алмаитынын кѳрсетті.<br />
Сондыктан кәдімгі күн сәулесінің<br />
әсерімен металдьщ бетіндегі электронын үшырып шығару<br />
үшін оған бірнеше сағат бойы жарык түсіріп түру кажет болар еді.<br />
Ал іс жүзінде металдың бетіне жарык түсісімен, оның жиілігіне<br />
тәуелді бірден электрондар үшып шыға бастайды.<br />
А. Эйнштейн жарык сәулесін фотон деп карағанда ғана<br />
фотоэффект кұбылысының сырын түсінуге болатынын айтты<br />
(12-сурет). Фотон металл бетіне тигенде, кәдімгі бильярдтың<br />
бір шары екіншісіне дәл тигенде ұшыратыны тәрізді, онын, электронын<br />
ұрып шығарады. Ол үшін электронмен соктығысканда<br />
фотондар оған өз энергиясын береді, оның мөлшері Планк тен,-<br />
деуі бойынша hv-ге тең. Фотонның энергиясы е электронды ұшырып<br />
шығаруға жүмсалатын энергияға Е, әрі оған жылдамдык<br />
беретін кинетикалык энергияға (е — Е) айналады. Егер квант<br />
мөлшері электронды жүлыгі алуға кажет энергия мөлшерінен<br />
аз болса, фототок тумайды. Бұдан үзын толкынды, яғни кіші<br />
жиілікті сәуленің энергиясының металдағы электронды ұшырып<br />
шығаруға жеткіліксіз болатынын түсіну қиын емес. «Жүмсак»<br />
сәулелер фототок тудырмайды.<br />
Масса мен энергияның өзара байланыс заңы. 1903 жылы<br />
Эйнштейн ашкан салыстырмалы лык теориясының<br />
негізінде қозғаластағы дененің массасы m оның тыныіи күйдегі<br />
массасынан то ауырырак, болатынын кѳрсетті, әрі ол мынадай<br />
катынаспен ѳрнектелетінін тапты:<br />
(15)<br />
мұндағы V — козғалыстағы дененің жылдамдыгы, ал с — жарыктың<br />
вакуумдегі жылдамдығы. Демек, дененің жылдамдығының<br />
артуьі оның массасынын ѳзгеруіне әкеп соғады.<br />
Масса мен энергияның ѳзара байланысын. беретін Эйнштейн<br />
заңының әйгілі теңдеуі мынадай:<br />
Е = me2 (16)<br />
Бұрын-соңды бүған дейін масса мен энергияның арасында ешбір<br />
байланыс болады деп саналмайтынды. Ал жоғарыдағы теңдеу кез<br />
70
Change language