You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Рентгенография қазіргі уақытта заттың құрылысын дәл анықтайтын<br />
аса қуатты әдістің біріне айналып отыр.<br />
Бас квант саны мен энергетикалык, деңгейлер. Атомды негізінен<br />
сипаттайтын шамалардың бірі Бор теңдеуіндегі п шамасы.<br />
Ол бүтін сандармен не соған сай әріптермен белгіленеді:<br />
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7...<br />
К, L, М, N, О, Р, Q...<br />
Б а с квант саны деп аталған бүл шамалардың негізінде<br />
атомның орбиталарының жалпы санын, олардын, радиустарын<br />
және электрондардың жылдамдығын есептеп шығаруға болатынын<br />
жоғарыда айттык. Бас квант санын білу арқылы, сол орбитадағы<br />
электронный бойындағы жалпы энергиясын, яғни кинетикалық<br />
және потенциялық энергиялардың қосындысын анықтай<br />
аламыз. Осыған орай орбиталарды квант қ‘абаттары немесе<br />
энергетикалық деңгейлер деп те атайды.<br />
Бірінші орбитада электрон ең аз энергияға ие болатындықтан<br />
ең тұрақты күйде болады. Бас квант санының мәні артқан<br />
сайын электронный толық энергиясының мөлшері арта береді.<br />
Анығырақ айтсак, ядродан алыстаған сайын электронный, жылдамдығы<br />
кемитіндіктен, кинетикалык энергиясы төмендейді де<br />
потенциялық энергиясы керісінше артады, бірақ потенциялық<br />
энергияның абсолют мәні алғашқысынан екі есе үлкен, сондыктан<br />
жалпы энергия коры көбейеді.<br />
Сутек атомынын, нормаль күйі (тұрақты күйі) электронный,<br />
ядромен ен берік байланыскан 1-орбитадағы күйін сипаттайды.<br />
Бұл күй электронный, козбаған күйі, яғңи козу энергиясы<br />
0-ге тең (10-суретті кара). Ал электронды атомнан жұлып алу<br />
үшін, яғни оны бірінші орбитадан мүмкін болатын ең соңғы орбитаға<br />
(п = оо) көшіру үшін максималь энергия жұмсау қажет. Бұл<br />
кезде электронный, ядромен байланыс энергиясы 0-ге теңеледі.<br />
Атом электронын жоғалтып ионға айналады:<br />
Н — 1е = Н+.<br />
Қалыпты жағдайдағы (п = 1) сутек атомынын, иондану энергиясы<br />
13,6 эВ. Екінші, үшінші т. с. с. энергетикалык деңгейдегі электронды<br />
жұлып алу үшін бірінші деңгейдегіден гөрі әлдекайда аз<br />
энергия жұмсалады, өйткені бұл энергияның шамасы бас квант<br />
санының квадратына кері пропорционал:<br />
Ебайл = ---------------------------------------------- (14)<br />
п<br />
Формуладағы «минус» таңбасы электронды ядроға жақын<br />
орбитадан алыс орбитаға ауыстыру үшін энергия жүмсалатынын<br />
көрсетеді.<br />
Бор теориясының әрі қарай дамуы, оның жетімсіздігі. Бор<br />
теориясы 1916— 1925 жылдарда әрі карай дамыды. Зоммерфельд<br />
(Германия) жэне баска ғалымдар көп электронды<br />
68
Change language