You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
§ 3. ЖАН.А ЭЛЕМ ЕНТТЕР ЖАСАУ<br />
Ядроныц кұрамын білген кейбір ядролык реакцияларды<br />
ашкан соц, химиктердіц ертедегі, баяғы алхимия дәуірінен бергі<br />
арманы, бір элементтен екінші элементті жасау іс жүзіне асуға<br />
айналды.<br />
Ол жайындағы табыстарға көшпес бұрын изотоптарға тоқтап<br />
жэне жасанды радиоактивтікпен танысу керек.<br />
Изотоптар. Атом деген түсінік химияға енгелі бір элементтіц<br />
атомдарыныц барлыгы бірінен-бірініц айырмашылығы жок, бірдей<br />
деп саналатын. А. М. Бутлеров жэне баска да ғалымдар олай<br />
емес деген пікір айтканмен, ол пікірлер елеусіз калды.<br />
Үстіміздегі ғасырдыц бірінші ширегінде, элементтіц атомдарыныц<br />
ядро заряды бірдей болса да массасы эр түрлі бола алатындыгы<br />
аныкталды.<br />
Элементтіц атомдарыныц массасында айырмашылыгы<br />
бар әрбір түрі изотоп' деп аталады.<br />
Изотоптардыц атомдык массалары эр түрлі болганымен атом<br />
ядросынын заряды бірдей болып, химиялык касиеттері ұксас<br />
болады, период системасында бір жерден орын алады.<br />
Изотоптарда протон саны тец болып, нейтрон саны эр түрлі<br />
болады.<br />
Элементтіц атомдык массасы дейтініміз сол элементтіц түрлі<br />
изотоптарыныц массалык сандарыныц орта саны, мысалы:<br />
хлордыц екі изотопы бар С135 жэне С137, кэдімгі хлорда оныц эр<br />
кайсысынан мынадай, мѳлшерде болады: С135—75,4%, С137—<br />
24,6%. Сонда хлордыц біз пайдаланып жүрген атомдык массасы<br />
•35,46 орта атомдык масса.<br />
Кейбір элементтердіц изотопы кѳп болады, мысалы, ксенонда<br />
9, калайыда 10 изотоп бар. Жалпы элементтер санынан изотоптар<br />
саныныц артык болатыны осыдан.<br />
Изотоптар ашылғаннан кейін элемент деген түсінікке мынадай<br />
аныктама береді.<br />
Химиялык элемент дейтініміз — ядросынын<br />
заряды бірдей атомдар түрі.<br />
Жаратылыста кездесетін атомдардын ядролары — тұракты<br />
жэне радиоактивті болып екіге бѳлінеді. Ауыр ядролардыц тұрактылыгы,<br />
Бор параметрі ягни Z2 (А катынасыныц мэнімен<br />
сипатталады). Осы катынас 33 деген саннан кѳп болса, онда ядро<br />
тұраксыз, радиоактивті болтаны. Тұракты изотопы бар элементтщ<br />
соцғысы gg9Bi. Одан кейінгі жаратылыста кездесетін Z = 84<br />
тен 92 дейінгі элементтердіц еш кайсысыныц да тұракты изотопы<br />
жок, барлыгы да радиоактивті (Z2 (А>33). Рет немірі 9 3 -тен<br />
104 дейінгі, ядролык реакциялар аркылы колдан жасап алынган<br />
элементтердіц изотоптарыныц барлыгы радиоактивті. Бұлардан<br />
баска, ѳздері жецілдеу элементтер болганымен — технеций<br />
(Z=43) мен прометий (Z = 61)— екеуінде тұракты изотопы жок.<br />
600<br />
1 Грек тілінде isos — бір, бірдей, topos — орын.
Change language