You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Бірініиі бөлім<br />
ТЕОРИЯЛЫК МӘСЕЛЕЛЕР<br />
I тарау<br />
КІРІСПЕ<br />
§ 1. химия ғылымы<br />
Химия — жаратылысты зерттейтін ғылымдардың бірі.<br />
Ж аратылыс дейтініміз — бізді айнала қоршаған материялык<br />
дүние. Бұл материялык дүние адам баласының сана-сезімінен<br />
тыс, оған тәуелсіз, өз бетімен ж асап түрған объективтік болмыс,<br />
«...материя дейтініміз, ол біздін. сезім мүшелерімізге эсер ету<br />
аркылы түйсік туғызушы; материя дейтініміз бізге түйсік аркылы<br />
берілетін объективтік болмыс».<br />
М атерия, материялык дүние, жаратылыс жайында түсінік<br />
толык, дұрыс болу үшін, онда өнебойы өзгеріс, өсу, өшу, даму<br />
процестері, үздіксіз козғалыс болатындығын естен шығармау<br />
керек. Материя әрдайым козғалыста болады. «Қозғалыс — материяның<br />
бар екендігінін, формасы. Еш ж ерде, еш уақытта козғалыссыз<br />
материя болған емес, болуы мүмкін де емес...» (Ф . Э н <br />
гельс).<br />
Демек, қозғалыс — материяның бөліп алуға болмайтын<br />
өзімен бірге ж аралған касиеті. Материя мен оның қозғалысы<br />
жойылмайды да, ж аңадан жаралмайды да, ол — мәңгілік.<br />
М атерия қозғалысының түрлері әр қилы: заттың бір орыннан<br />
екінші орынға козғалуынан бастап, оның кызуы және салқындауы,<br />
жарык шығаруы, химиялык әрекеттесуі, тіршілік процестері,<br />
ең акыры ойлау — осының барлығы материяның козғалысының<br />
түрлері.<br />
Адам жаратылыс зерттеуде болсын, не күнделікті тұрмысында<br />
болсын ж аңа айтылып өткен кең түсініктегі материямен емес,<br />
онын, накты көрінісімен, материянық жеке түрімен кездеседі.<br />
Материяның түракты физикалык касиеттері бар әрбір түрі<br />
з а т деп аталады, мысалы, шыны, темір, уран, бор, гелий т. б.<br />
жеке заттар.<br />
Күнделікті бакылауымызда бұл заттар ѳнебойы ѳзгеріске<br />
ұшырайтындығын байкаймыз, мысалы, тау жыныстары күйрейді,<br />
су буға айналып ұшады, темір тоттанады. Осы ѳЗгерістердін<br />
барлығы — материя қозғалысының жеке түрлері.<br />
М атерияның накты көрінісі (заттар) өте көп, материя чк.озғалысының<br />
түрлері де қилы-килы, осыған сәйкес жаратылысты<br />
зерттейтін ғылымдар да түрлі салаға бөлінеді.<br />
Химия материя козғалысының химиялык түрін зерттейді,<br />
яғни зат негізінен өзгеріп, бір заттан екінші ж аңа зат түзілуіне<br />
байланысты туатын материя қозғалысының түрін зерттейді.<br />
4
Change language