2 не

Радиоактивті элементтердің бір-біріне айналуы әртүрлі жылдамдыкпен
өтеді. Радиоактивті элементтін алынған мөлшерінің
жартысы ыдырайтын мерзімді — ж.артылай ыдырау
мерзімі деп атайды. Бұл мерзім әр түрлі элементтерде секунд
бѳлімінен бастап миллиард жылдарға дейін созылады
(82-кесте).
Радиоактивтік ыдырауда элементтердің бір-біріне айналуы
жылжу заны дейтін заңға бағынады: радиоактивті элемент ядросынан
а-бөлшегі бѳлінетін болса, ядроның заряды екіге кеміп,
түзілген элемент периодтык системада екі орын кейін жылжиды.
Жаңадан түзілген элементтің масса саны да тѳртке кемиді,
мысалы:
234,, 230т , . 4Н
92 90 ТҺ+ 2Не
а — бѳлшегін лактырып ыдырау ауыр элементтерде кездеседі.
Радиоактивті элемент ядросынан ß-бѳлшегі бѳлінетін болса,
ядроныц заряды бірге артады, онда түзілген элемент бір орынға
ілгері жылжиды. Мысалы:
234-р. 234n . a—,
90 91 Pa + P
2 1 Or, - 2 1 0 d . д ,
83 91 Po + ß + V
Шынын айтканда ядрода тұрған ß-бөлшектері жок, олар шығу
үшін ядродағы нейтронный, біреуі ыдырауы керек:
P + ß“ +У
Нейтрон ыдырағанда бѳлініп шығатын энергиянын, бір бѳлімін,
осында түзілетін нейтрино — у алып кетеді. Нейтрино — заряды
жок, тыныштык массасы да жок элементар бѳлшек.
Радиоактивтік ыдырауда ѳте кѳп мѳлшерде энергия бѳлініп
шыгады. Мысалы, радийдің бір моль атомы (226 г) түгелімен
қорғасынға айналатын болса 2011 млн. кДж жылу бѳлініп шыгады,
бул 80 тонна кѳмір жакканда шыгатын жылуга пара-пар.
Ядроны колдан бузу үшін ағылшын ғалымы Э. Р е ­
зерфорд (1919 ж.) радиоактивтік ыдырауда бѳлініп шыгатын
а-бѳлшектерінін, ѳте үлкен кинетикалык энергиясын пайдаланғаң.
Резерфорд а-бѳлшектеріме.н азот атомдарын аткылағанда,
онда мынадай ѳзгеріс болган:
+ 2 Не = ^gO+ Jh (протон) не (а, р) ^ О
(ядролык реакция жазу тэртібінде, химиялык элементтіц тацбасыныц
оц жагынан жоғарырак атомдык массасы, тѳменіректе
ядро заряды жазылады. Соцгы кезде тіпті кыскартып алдымен
жогаргы жэне тѳменгі индекстерін койып аткыланатын ядроны
жазады, одан кейін жақшаныц ішінде атқылайтын бөлшек-
593