You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Марганец шойынныц ішінде темір карбиді Ғе3С түзілуне<br />
сөйтіп онда көміртек кө.бірек калып, ак шойынға айналуына<br />
эсер етеді. Хром мен ваннадийдіц де әсері осындай.<br />
Кремний, керісінше, шойын суығанда темір карбидінің<br />
айрылуына, демек сұр шойынныц түзілуіне себепкер болады.<br />
Никельдіц де әсері сондай.<br />
Фосфор аз мөлшерде пайдалы, шойынды жақсы балкып<br />
бір тегіс кұйылатын етеді, бірак мөлшері артып кетсе, ондай<br />
шойын жарылғыш, томырык болады.<br />
Күкірт араласкан шойын кызған күйінде де соғуға келмейді,<br />
жарылып, сынып кетеді.<br />
§ 3. Б О Л А Т<br />
Шойынныц механикалык касиеттері мактарлыктай емес.<br />
Қанша дегенмен де ішіндегі көміртек оны томырык, оцай жарылып<br />
сынғыш етеді. Сондыктан өндірілетін шойынныц 25% ғана<br />
шойын калпында ұсталып, 75% болат және темірге өцделеді.<br />
Шойынды болатка аударудағы негізгі жұмыс кұрамындағы<br />
көміртекті азайту, ол үшін кѳміртекті жандырып, оксидке айналдырып<br />
ұшырады, бұл жандыру кезінде марганец пен кремний де<br />
тотығады. Фосфорды шлакка аудару аркылы азайтады. Ал күкірттен.<br />
кұтылу киын жұмыс.<br />
Шойынды болатка аудару үшін Бессемер, Томас, Мартен<br />
жэне электр балкыту эдістері колданылады.<br />
Бессемер (1856 ж.) ұсьінған эдісі бойынша балкыган<br />
шойынныц ішімен ауа үрлеп ѳткізеді.<br />
Металдагі жасалган үлкен 40— 50 т шойын сиятын, ішкі<br />
қабырғасы отка берік кірпішпен каланған ретортаны — конвертор<br />
дейді. Конвертор тѳцкеруге келетіндей етіп бекітіледі<br />
(166-сурет). Конвертордың түбіндегі тар тесіктер арқылы қатты<br />
сығылып үрлеген ауа, шойынныц тұла бойын тесіп өтіп,<br />
ондағы қоспаларды тотыктырады. Алдымен кремний мен марганец,<br />
одан кейін кѳміртек тотығады. Бессемерлеу— 10— 12<br />
минутта бітеді, одан кейін конверторды төцкеріп босатып, келесі<br />
шойынды бессемерлеуге даярлайды. Бір конверторда,бір тәулікте<br />
процесті 40—45 рет кайталайды.<br />
Шойындағы фосфордан арылу үшін Томас пен Джилькристтіц<br />
ұсынысы бойынша, конвертордыц ішкі калауын (футеровкасын)<br />
доломит пен әктіц коспасынан жасайды. Осылардыц ішіндегі<br />
кальций оксиді тотыккан фосформен (Р 2О5) реакцияласып<br />
4Са0 -(-Р205 = Саз(РС)4)2, С а0 АН° = 667,35 кДж/моль<br />
шлак түзеді, оны то м а е ш л а к деп атап, тыцайткыш ретінде<br />
пайдаланады.<br />
Бессемер, Томас эдісініц мынадай кемшіліктері де бар:<br />
1. Процесс тез жүретіндіктен оны баскару киын, металга<br />
Шлак араласады, сондыктан жоғары сапалы болат алу да киын.<br />
2. Шойындагы темірдіц 10% тотығып кетеді.<br />
569
Change language