Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
§ 1. Қ А Р А М Е Т А Л Л У Р Г И Я<br />
Шойын, болат және темірдіц, былайша айтқанда кара металдардың<br />
ѳндірісін кара металлургия дейді. Халык шаруашылығын<br />
ѳркендету жоспарларының кай уакыттағысын карасак<br />
та, ондағы алдыцғы орынньщ бірін, жетекші рольді кара металлургия<br />
алып келеді. Халык шаруашылыгы салаларының кайсысын<br />
алсак та оның өсуінің бір жағы металдар ѳндірісіне, оның<br />
ішінде кара металдарға тіреледі.<br />
Қара металдардын негізі темір. Бүкіл ѳндірілетін металдармен<br />
салыстырғанда бір темірдін өзі 20 есе артык өндіріледі. Темір<br />
космостан түскен метеориттарда ғана таза күйінде болады. Жер<br />
ядросы темірден тұрады деген жорамал бар. Жер кыртысын<br />
түзетін элементтер ішінде, кѳптігі жагынан темір елеулі орын<br />
алады, ол металдар ішінде, алюминийден кейінгі ен көп тараған<br />
металл. Жер қыртысындағы темір — оксид, сульфид карбонат<br />
жэне силикат түрінде болады.<br />
Темір кендерінде темір мынадай минералдар түрінде болады:!<br />
магнетит Ғез0 4— магниттік касиеті бар, ен бай кендерінде<br />
73% Fe болады. Біздін елде — Оралда (Магнитная, Высокая,<br />
Благодать деген таулар), жэне Қазақстанда (Қостанай<br />
облысы Соколов-Сарыбай) бар. Қызыл темір тас ҒегОз,<br />
Кривой Рогта (50—70% Fe) ѳндіріледі. Қоцыр тем ір тас<br />
2Ғе2 0 з-ЗҒҺ0 (Халилово, Керчь, Бакальск кендері). Ш патты к<br />
темір таста (ҒеСОз) 47% Fe болады.<br />
Қазақстанда бүрын кара металдар ѳндірілмейтін, 60-жылдарда<br />
нағыз «үлкен кара металлургия» басталды. Темір кендерінің<br />
аныкталган коры жагынан Қазакстан Орал мен Украинаны<br />
басып озып, біздін елде бірінші орынга шыкты, сонымен<br />
катар ол кендер Қостанай жэне Караганды облыстарында, кѳмір<br />
бассейндеріне жақын. 1960 жылы Қарағандыда ірі металлургия<br />
заводы іске косылды<br />
Қазір одактык кара металлургия ѳнеркэсібіне Қазақстан да<br />
үлкен үлес косып отыр.<br />
§ 2. Ш О Й Ы Н<br />
Темір кендері негізінен оксид болғандыктан оларды кѳмірмен<br />
тотыксыздандырады. Бірак, балқыған темір ѳз ішінде кѳмірді<br />
ерітеді, міне, сондыктан тотыксызданган темір таза түрде емес,<br />
ішінде еріген, 1,7—5% көміртек жэне баска қоспалары бар күйма<br />
түрінде шығады, ол кұйма шойын деп аталады. Шойында<br />
кеміртектен басқа күкірт, кремний, фосфор, марганец т. б. элементтер<br />
болады.<br />
Шойынды домна пештерінде алады.<br />
Домна пешініц биіктігі 25—30 м ішкі диаметрі — 6 м, іші отка<br />
берік кірпіштермен каланган, жармасы 164-суретте кѳрсетілген.<br />
165 -суретте оныц негізгі бѳлімдерініц аттары, аткаратын кызметі<br />
келтірілген.<br />
Домнада болатын процеске шикізат ретінде керегі: кен,<br />
565
Change language