2 не

54
шеңберлер сиякты болып орналаскан;
периодтык системада
ұксас элементтердін, шеңберлеріндегі
электрондардың
орналасуы да ұксас деп, периодтылықты
түсіндіруге ты-
/Г\ рыскан.
I XIX—XX ғасырлардың ара-
] лығында физика мен химия
саласында атомның ыдырайтындығын,
атомнан да ұсак
бөлшектер барлығы дәлелдейтін
жаңалыктар ашылды. Бірақ
ілгеріде айтылып кеткен,
сол уақытта үстемдік алған
атом жайындағы метафизикалык
кате пікір, бұл жаңалықтарды
дұрыс түсінуге, пайдалануға
жол бермеді.
Бұл айтылып отырған
жаңалыктар:
а)
Крукс
(1832— 1919)
ашылуы. 1879 жылы ағылшын
ғалымы К р у к с мынадай
тәжірибе жасаған: екі шетіне электрод енгізілген шыны түтіктің
(4-сурет) ішіндегі ауасының көбін сорып шығарып, кернеуі жоғары
ток жібергенде, катодтан сәуле шығатынын' байкаған, ол
сәулелер түскен жерін жылытып, жолындағы ұсак, жеңіл
заттарды екпінімен ілестіріп, жылжытып, әрі оларды теріс
зарядтап, өзі оң полюске тартылып киыстайтындығы байкалды;
бұл сәулелер к а т-ө~л_ с ә у л е с і деп аталды. Катод
сәулелерін зерттеген Дж. Томсон, ол сәулелер теріс зарядты
электр «атомдарының» ағыны екенін дәлелдеген, Стонэйдің
үсынысы бойынша оларды электрон деп атап е (не ß) таңбасымен
белгілейтін болды. 1917 жылы американ ғалымы М и л л и-
к ен тэжірибе аркылы электронный, заряды 1,602-10-19 Қл
тен екенін тапкан. Бергі кезде онын массасы сутек атомнын,
массасынын
ІОО/,0
бѳлігі, не 9,10-10~ЗІ кг екендігі
_
аныкталды.
Накты мөлшері болмағанмен «радиусы» ~ 1,4*10 нм .
Әзір электроннан кіші бөлшек табылған жок, бірақ электрон
да мәңгі емес, айталык соңғы кезде электронный жарык материясына
айналатындығы жэне онан түзілетіндігі тәжірибе жүзінде
байкалған.
ә) Элементтердің сызықты спектрлері. Өте
кыздырған газ не бу (гейслер трубкасында) шығарған жарыкты
призмадан өткізіп айырса, экранға түсті сызықтар түседі, бұнм
— ұзы ндықты өлшеуші, 10-9 см тең