Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
болуы мүмкін деген ой тугызады. Олай болса атом ѳзі немене, веден,<br />
калай құралған деген сұраулар туады.<br />
Элементтердін атомдарының қасиеттері период сайын қайталайтындыгы,<br />
ол атомдарының құрылымында да бір ұқсастықтардың<br />
қайталайтындыгын көрсетеді.<br />
Бірак бұл периодтық система нұсқап көрсетіп отырган атом<br />
кұрылымындагы ортақтықты, тектестікті, ұқсастықты іздеу, баскаша<br />
айтқанда, атомның құрылысын зерттеу бірден басталмады,<br />
өйткені XIX гасырдын аягына дейін химияда да, физикада да<br />
атом материяның бөлініп болган ең кіші бөлігі, одан әрі бөлінбейді<br />
деген метафизикалық жалган пікір үстем болды.<br />
Бұл пікірдің бір жақты, кате пікір екенін кейбір дана ғалымдар<br />
ерте-ак түсінді. Мысалы, Москва университетінің профессоры<br />
М. Г. Павлов (1819 ж.) барлық зат материядан тұрады,<br />
материяда электр зарядтары болады, ең кіші бөлшек атом —<br />
оң және теріс зарядтан түзілген, элементтердің атомдары планетарлық<br />
қүрылысты болады деген. Бұл — атомның күрделі жүйе<br />
екендігі жөнінде айтылган ен алгашқы пікір еді. Осы жайында<br />
А. М. Бутлеров (1886 ж.) былай деген:<br />
«Атомдар... жаратылысы бойынша бѳлінбейді емес, казіргі<br />
біздің колымызда бар тәсілдермен гана бѳлінбейді... кейін ашылатын<br />
жаңа процестерде бѳлінуі мүмкін...»<br />
Осы жылдарда Н. А. Морозов атомның күрделі екендігін<br />
айтумен қатар онын, орталық бөлімі және жеңіл электр бөлшектері<br />
болады деген. Морозовтың есебінше, атомның қүрылымында<br />
массасы бірге, екіге және төртке тен бөлшектер, олардың оң әрі<br />
теріс зарядтары болады. Олар осы кездегі — а бѳлшектер, дейтрон,<br />
протон, нейтрон, электрон, позитрондар сиякты. Морозов<br />
бул пікірлерін периодтык системага сүйене отырып айтты.<br />
Орыстың кѳрнекті химигі Б. Н. Чигерин (1888 ж.) математикалык<br />
есептеулер аркылы атомның қүрылымын күн . жүйесі<br />
сиякты деген корытындыга келген.<br />
Д. И. Менделеевтің ѳзі де былай жазган болатын:<br />
«...Периодтылык заны өте түсінікті болганыме»-, оның себебін<br />
анықтап түсіндіруді біз әзір болжауымыз да киын...<br />
Жорамалдауымызга өте колайлы, әттең әзір дәлелдеуге<br />
мүмкіншілігіміз жок... бірак ж а й заттарды ң атомдары<br />
— күрделі заттар, олар өзінен де кішірек бөлшектердің<br />
косылуынан түзілген; біз атом<br />
бөлінбейді дегенде кәдімгі<br />
химиялык жолмен бөлінбейтіндігін<br />
гана айтамыз...»<br />
Агылшын галымы Д ж . К<br />
Томсон (1904 ж.) атомның<br />
ішіндегі он заряд бір жерінде<br />
емес бар жерінде бірдей орналаскан,<br />
ал оларды нейтралдай-<br />
ТЫН электрондар ОСЫ ОҢ заряд- 4-сурет. М агн и т өрісінде катод<br />
тардың арасында, концентрлі сәулелерінің қиыстауы<br />
53
Change language