2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

§ 1. Х Р О М Хром жаратылыста хромды теміртас Fe0 -Cr20 3, Fe(Cr0 2) 2 не крокоит РЬСг04 түрінде кездеседі. Кендегі Сг20 3 мөлшёрі 12—55 проценттей болады. Біздін елде хром кендері Оралда, Қазакстанда (Ақтөбе облысы, Хромтау) бар. Хромды теміртасты электр не домна пештерінде кыздырып тотыксыздандырғанда: Fe(Cr0 2) 2 + 4C = Fe + 2Cr + 4C0 хром мен темір кұйма түрінде феррохром (50—70% Cr) шығады, болаттарға араластыруға осы түрінде жұмсалады. Таза хром алу үшін хромды теміртасты натрий хроматына айналдырады: 4Ғе (Сг02) 2 + 8Na2C 0 3 + 702 = 8Na2C r0 4 + 2Ғе20 3 + 8С0 2 натрий хроматын тотыксыздандырып, Сг20 3 айналдырады, одан алюминотермия аркылы таза хром алынады: Сг20 3 + 2А1 = А120 3-(-2Сг ЛН° = 430 кД ж / моль Таза хромды екінші жолмен — екі хромды түздарды электролиздеп барып алады. Хром — ак түсті, ѳте жалтырауык, ѳте катты (каттылығы 9-ға тең) металл. Қалыпты температурада химиялык эрекеттерге тѳзімді. Жоғары температурада 0 2, Fe2, S, N, С, Si, В реакцияласады. Сүйық күкірт жэне тұз кышкылдарында еріп, сутек бѳлініп шығады. Салкын азот кышкылында ерімейді, ал концентрленген күкірт жэне азот кышкылыныц эсерінен, алюминий сиякты, пассивтенеді. Хром кашаннан морт сынғыш, ешбір пластикалык (иілгіш, созылғыш, соғылғыш, жайылғыш) касиеті жок металл деп есептелетін. Соңғы кезде вакуум ішінде электрон сәулесімен кайта балқыту аркылы хромныц пластикалы түрін шығаратын болды. Одан ѳте жіцішке сым жасайды. Хромныц жэне баска да металдардыц пластикалык касиетіне, металл ішінде еріген (металды алған кезде ішіне еріп араласкан) газдардыц әсері тиеді. Мысалы, электролиз жолымен алынған таза хромныц ѳзінде »0,03% сутек болуы мүмкін. Демек, 1 кг хромда 3,36 л сутек болады. Бұл сутекті шығару үшін хромды 400°С дейін кыздырады. Одан да тиімдісі — вакуум ішінде кайта балкыту. Хром металлургияда кец колданылады. Хром араласкан болаттардыц механикалық беріктігі және коррозияға берілмейтіндігі еседі. Таттанбайтын және ұзак уакыт отка берік болаттарда хром (12%) болады. Аспап-кұралдар, мылтық, үлкен зецбіректердіц оқпанын, бронь-қалкандарды, химиялык заводтардыц аппараттарын, үй бұйымдарын (шанышкы, пышак) т. б. жасауга колданады. 35%Fe, 60% Cr, 5% Mo түратын күйма кышкыл- 544

дарды ѳндіретін аппараттар, оларды құйып сактайтын резервуарлар жасауға жұмсалады. Хромды басқа металдын, бетіне жалатуға — хромдауға да колданылады, хромдалған зат тотықпайды, қажалмайды, үйкелмейді, әрі жалтырап тұрады (автомашиналар). Хромның косылыстары. Хромның карбиді Сг3С2 ѳте катты, киын балкитын зат, аса катты кұймалар жасауға колданылады. Хромныц оттекпен үш түрлі косылысы бар (СгО, Сг20 3, Сг03), баска заттармен де үш түрлі (2 , 3 және 6 ) валенттік кѳрсетіп реакцияласады (Сг02 жэне СГ2О5 алынған, бірак тұрақсыз). Е кі валентті хром косылыстары аз, әрі тұраксыз болады. Хромды, айталық, түз кышкылында ерітсек 2НС1 + _j_Cr = CrCl2 + H2. Бүл кәк түсті хром (II) хлоридіне сілті косса Сг(ОН)2— хром (II) гидроксиді, сары түсті тұнба түрінде түседі. Екі валентті СгО, CrS0 4 т. б. косылыстары бар, барлығы да ауада тотығып үш валентті хром қосылыстарына айналады. Cr (II валентті) косылыстары, реакциялар кезінде негіздік касиеттер білдіреді, қышқылдармен ғана реакцияласады: Сг0 + 2Н30 + + З Н 20 = [Cr(H20 ) 6]2+ СгО — кызыл түсті болса, аквокомплекстер [Сг(Н20)б ] 2 + көк түсті. Cr (II валентті) тұздарыныц кристаллогидраттары да CrS0 4-7H20, СгС12-4Н20 т. б. кѳк түсті. Cr (II) тұздары хромды кышқылдарда еріткенде не (III) валентті тұздарын тотыксыздандырғанда (кыздырып) түзіледі: СгС13+1/2Но—СгСҺ + НСІ Cr (II) тұздары күшті тотықсыздандырғыш, мысалы суды айырады: 2СгС12 + 2Н20 = 2Сг(0Н)С12 + Н2, ауадағы оттекпен де оцай тотығады: 4СгС12 + 4Н С 1+0 2 = 4СгС1з + 2Н20 Үш валентті хром косылыстары. Хром (III) оксиді —Cr20 3 оны алу үшін: K2Cr20 7 + 2NH4Cl = (NH4) 2Cr20 7 + 2KCl (NH4) 2Cr20 7 = Cr20 3 + N2 + 4H20 A H °= —514,632 кДж/моль Cr20 кристалы ѳзі кара түсті зат, бірак ұнтак түрінде күцгіртжасыл түсті, суда, қышкылдарда ерімейді, инертті, киын балкитын (2265° С) зат. Сг20 3 амфотерлі калийдіц гептаоксодисульфатымен (VI) балқытканда: Сг 20 з 3K2S 20 7 = Cr 2 (S0 4) з -(- 3K2S 0 4 негіздік касиет, ал сілтілермен балкытып эрекеттестіргенде кышкылдык касиет кѳрсетеді:

дарды ѳндіретін аппараттар, оларды құйып сактайтын резервуарлар<br />

жасауға жұмсалады.<br />

Хромды басқа металдын, бетіне жалатуға — хромдауға да<br />

колданылады, хромдалған зат тотықпайды, қажалмайды, үйкелмейді,<br />

әрі жалтырап тұрады (автомашиналар).<br />

Хромның косылыстары. Хромның карбиді Сг3С2<br />

ѳте катты, киын балкитын зат, аса катты кұймалар жасауға<br />

колданылады.<br />

Хромныц оттекпен үш түрлі косылысы бар (СгО, Сг20 3, Сг03),<br />

баска заттармен де үш түрлі (2 , 3 және 6 ) валенттік кѳрсетіп реакцияласады<br />

(Сг02 жэне СГ2О5 алынған, бірак тұрақсыз).<br />

Е кі валентті хром косылыстары аз, әрі тұраксыз<br />

болады. Хромды, айталық, түз кышкылында ерітсек 2НС1 +<br />

_j_Cr = CrCl2 + H2. Бүл кәк түсті хром (II) хлоридіне сілті косса<br />

Сг(ОН)2— хром (II) гидроксиді, сары түсті тұнба түрінде<br />

түседі. Екі валентті СгО, CrS0 4 т. б. косылыстары бар, барлығы да<br />

ауада тотығып үш валентті хром қосылыстарына айналады. Cr<br />

(II валентті) косылыстары, реакциялар кезінде негіздік касиеттер<br />

білдіреді, қышқылдармен ғана реакцияласады:<br />

Сг0 + 2Н30 + + З Н 20 = [Cr(H20 ) 6]2+<br />

СгО — кызыл түсті болса, аквокомплекстер [Сг(Н20)б ] 2 +<br />

көк түсті. Cr (II валентті) тұздарыныц кристаллогидраттары<br />

да CrS0 4-7H20, СгС12-4Н20 т. б. кѳк түсті.<br />

Cr (II) тұздары хромды кышқылдарда еріткенде не (III)<br />

валентті тұздарын тотыксыздандырғанда (кыздырып) түзіледі:<br />

СгС13+1/2Но—СгСҺ + НСІ<br />

Cr (II) тұздары күшті тотықсыздандырғыш, мысалы суды<br />

айырады:<br />

2СгС12 + 2Н20 = 2Сг(0Н)С12 + Н2,<br />

ауадағы оттекпен де оцай тотығады:<br />

4СгС12 + 4Н С 1+0 2 = 4СгС1з + 2Н20<br />

Үш валентті хром косылыстары. Хром (III) оксиді<br />

—Cr20 3 оны алу үшін:<br />

K2Cr20 7 + 2NH4Cl = (NH4) 2Cr20 7 + 2KCl<br />

(NH4) 2Cr20 7 = Cr20 3 + N2 + 4H20<br />

A H °= —514,632 кДж/моль<br />

Cr20 кристалы ѳзі кара түсті зат, бірак ұнтак түрінде күцгіртжасыл<br />

түсті, суда, қышкылдарда ерімейді, инертті, киын балкитын<br />

(2265° С) зат.<br />

Сг20 3 амфотерлі калийдіц гептаоксодисульфатымен (VI)<br />

балқытканда:<br />

Сг 20 з 3K2S 20 7 = Cr 2 (S0 4) з -(- 3K2S 0 4<br />

негіздік касиет, ал сілтілермен балкытып эрекеттестіргенде кышкылдык<br />

касиет кѳрсетеді:

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!