2 не
2 не 2 не
§ 1. Х Р О М Хром жаратылыста хромды теміртас Fe0 -Cr20 3, Fe(Cr0 2) 2 не крокоит РЬСг04 түрінде кездеседі. Кендегі Сг20 3 мөлшёрі 12—55 проценттей болады. Біздін елде хром кендері Оралда, Қазакстанда (Ақтөбе облысы, Хромтау) бар. Хромды теміртасты электр не домна пештерінде кыздырып тотыксыздандырғанда: Fe(Cr0 2) 2 + 4C = Fe + 2Cr + 4C0 хром мен темір кұйма түрінде феррохром (50—70% Cr) шығады, болаттарға араластыруға осы түрінде жұмсалады. Таза хром алу үшін хромды теміртасты натрий хроматына айналдырады: 4Ғе (Сг02) 2 + 8Na2C 0 3 + 702 = 8Na2C r0 4 + 2Ғе20 3 + 8С0 2 натрий хроматын тотыксыздандырып, Сг20 3 айналдырады, одан алюминотермия аркылы таза хром алынады: Сг20 3 + 2А1 = А120 3-(-2Сг ЛН° = 430 кД ж / моль Таза хромды екінші жолмен — екі хромды түздарды электролиздеп барып алады. Хром — ак түсті, ѳте жалтырауык, ѳте катты (каттылығы 9-ға тең) металл. Қалыпты температурада химиялык эрекеттерге тѳзімді. Жоғары температурада 0 2, Fe2, S, N, С, Si, В реакцияласады. Сүйық күкірт жэне тұз кышкылдарында еріп, сутек бѳлініп шығады. Салкын азот кышкылында ерімейді, ал концентрленген күкірт жэне азот кышкылыныц эсерінен, алюминий сиякты, пассивтенеді. Хром кашаннан морт сынғыш, ешбір пластикалык (иілгіш, созылғыш, соғылғыш, жайылғыш) касиеті жок металл деп есептелетін. Соңғы кезде вакуум ішінде электрон сәулесімен кайта балқыту аркылы хромныц пластикалы түрін шығаратын болды. Одан ѳте жіцішке сым жасайды. Хромныц жэне баска да металдардыц пластикалык касиетіне, металл ішінде еріген (металды алған кезде ішіне еріп араласкан) газдардыц әсері тиеді. Мысалы, электролиз жолымен алынған таза хромныц ѳзінде »0,03% сутек болуы мүмкін. Демек, 1 кг хромда 3,36 л сутек болады. Бұл сутекті шығару үшін хромды 400°С дейін кыздырады. Одан да тиімдісі — вакуум ішінде кайта балкыту. Хром металлургияда кец колданылады. Хром араласкан болаттардыц механикалық беріктігі және коррозияға берілмейтіндігі еседі. Таттанбайтын және ұзак уакыт отка берік болаттарда хром (12%) болады. Аспап-кұралдар, мылтық, үлкен зецбіректердіц оқпанын, бронь-қалкандарды, химиялык заводтардыц аппараттарын, үй бұйымдарын (шанышкы, пышак) т. б. жасауга колданады. 35%Fe, 60% Cr, 5% Mo түратын күйма кышкыл- 544
дарды ѳндіретін аппараттар, оларды құйып сактайтын резервуарлар жасауға жұмсалады. Хромды басқа металдын, бетіне жалатуға — хромдауға да колданылады, хромдалған зат тотықпайды, қажалмайды, үйкелмейді, әрі жалтырап тұрады (автомашиналар). Хромның косылыстары. Хромның карбиді Сг3С2 ѳте катты, киын балкитын зат, аса катты кұймалар жасауға колданылады. Хромныц оттекпен үш түрлі косылысы бар (СгО, Сг20 3, Сг03), баска заттармен де үш түрлі (2 , 3 және 6 ) валенттік кѳрсетіп реакцияласады (Сг02 жэне СГ2О5 алынған, бірак тұрақсыз). Е кі валентті хром косылыстары аз, әрі тұраксыз болады. Хромды, айталық, түз кышкылында ерітсек 2НС1 + _j_Cr = CrCl2 + H2. Бүл кәк түсті хром (II) хлоридіне сілті косса Сг(ОН)2— хром (II) гидроксиді, сары түсті тұнба түрінде түседі. Екі валентті СгО, CrS0 4 т. б. косылыстары бар, барлығы да ауада тотығып үш валентті хром қосылыстарына айналады. Cr (II валентті) косылыстары, реакциялар кезінде негіздік касиеттер білдіреді, қышқылдармен ғана реакцияласады: Сг0 + 2Н30 + + З Н 20 = [Cr(H20 ) 6]2+ СгО — кызыл түсті болса, аквокомплекстер [Сг(Н20)б ] 2 + көк түсті. Cr (II валентті) тұздарыныц кристаллогидраттары да CrS0 4-7H20, СгС12-4Н20 т. б. кѳк түсті. Cr (II) тұздары хромды кышқылдарда еріткенде не (III) валентті тұздарын тотыксыздандырғанда (кыздырып) түзіледі: СгС13+1/2Но—СгСҺ + НСІ Cr (II) тұздары күшті тотықсыздандырғыш, мысалы суды айырады: 2СгС12 + 2Н20 = 2Сг(0Н)С12 + Н2, ауадағы оттекпен де оцай тотығады: 4СгС12 + 4Н С 1+0 2 = 4СгС1з + 2Н20 Үш валентті хром косылыстары. Хром (III) оксиді —Cr20 3 оны алу үшін: K2Cr20 7 + 2NH4Cl = (NH4) 2Cr20 7 + 2KCl (NH4) 2Cr20 7 = Cr20 3 + N2 + 4H20 A H °= —514,632 кДж/моль Cr20 кристалы ѳзі кара түсті зат, бірак ұнтак түрінде күцгіртжасыл түсті, суда, қышкылдарда ерімейді, инертті, киын балкитын (2265° С) зат. Сг20 3 амфотерлі калийдіц гептаоксодисульфатымен (VI) балқытканда: Сг 20 з 3K2S 20 7 = Cr 2 (S0 4) з -(- 3K2S 0 4 негіздік касиет, ал сілтілермен балкытып эрекеттестіргенде кышкылдык касиет кѳрсетеді:
- Page 496 and 497: Рубидий жэне цезий
- Page 498 and 499: Үшінші бөлім К О С Ы
- Page 500 and 501: тұрақты болғанымен
- Page 502 and 503: иондар не бейтарап,
- Page 504 and 505: 1 KA1(S04)2**K- + A l - + 2 S O f
- Page 506 and 507: дің түзілуінің жол
- Page 508 and 509: о) Ro КАд+ 6) 2R0 m 155-сур
- Page 510 and 511: тетраэдрлік компле
- Page 512 and 513: жұтылады (163-сурет).
- Page 514 and 515: [BeF4]2- [Fe(CN)6]4- Комплек
- Page 516 and 517: екі комплекс түзуш
- Page 518 and 519: беріктенеді. Демек,
- Page 520 and 521: 2FeS + 3 0 2 = 2Fe0 + 2S 02 2Cu2S +
- Page 522 and 523: Мыс оксидініқ тоты
- Page 524 and 525: циялап отыр, сонын,
- Page 526 and 527: § 3. А Л Т Ы Н Алтын т
- Page 528 and 529: Алтынның оңайырақ
- Page 530 and 531: 4Zn + 8H N 0 3 = 4 Z n (N 0 3) 2 +
- Page 532 and 533: комплекстерінік іш
- Page 534 and 535: pay, § 4), сонда кейбір
- Page 536 and 537: электрондар валент
- Page 538 and 539: Үшеуі де ауада, суд
- Page 540 and 541: элементтермен үкса
- Page 542 and 543: Осымен қабат: 3Nb + 5HN0
- Page 544 and 545: менттері: бұларда д
- Page 548 and 549: Cr20 3 + 2КОН = 2КСг0 2 + Н2
- Page 550 and 551: Хром ангидридінің
- Page 552 and 553: РЬМо04, түрінде кезд
- Page 554 and 555: Өндірілетін вольфр
- Page 556 and 557: М а р г а н е ц то п ш
- Page 558 and 559: құрамына араластыр
- Page 560 and 561: Mn (II) туындылары тот
- Page 562 and 563: Бейтарап ортада же
- Page 564 and 565: Тс (IV) косылыстары Mn
- Page 566 and 567: ѳзгеше болады, мыса
- Page 568 and 569: отын, флюс жэне ауа.
- Page 570 and 571: Осы екі тұздың құйм
- Page 572 and 573: 166-сурет. К онвертор
- Page 574 and 575: түзіледі (қалыңдығ
- Page 576 and 577: I акцияларына катын
- Page 578 and 579: 6 F e S 0 4 + 2 H N 0 3 + 3 H 2S 0
- Page 580 and 581: Бұл кос ядролы косы
- Page 582 and 583: айналады. N12O3 күшті
- Page 584 and 585: Платиналык металда
- Page 586 and 587: Карл Карлович Клау
- Page 588 and 589: Төртінші бөлім ПЕР
- Page 590 and 591: Лантаноидтардың қы
- Page 592 and 593: Жер кыртысында лан
- Page 594 and 595: МегОз кышқылдарда (
§ 1. Х Р О М<br />
Хром жаратылыста хромды теміртас Fe0 -Cr20 3, Fe(Cr0 2) 2<br />
не крокоит РЬСг04 түрінде кездеседі. Кендегі Сг20 3 мөлшёрі<br />
12—55 проценттей болады.<br />
Біздін елде хром кендері Оралда, Қазакстанда (Ақтөбе<br />
облысы, Хромтау) бар.<br />
Хромды теміртасты электр не домна пештерінде кыздырып тотыксыздандырғанда:<br />
Fe(Cr0 2) 2 + 4C = Fe + 2Cr + 4C0<br />
хром мен темір кұйма түрінде феррохром (50—70% Cr)<br />
шығады, болаттарға араластыруға осы түрінде жұмсалады.<br />
Таза хром алу үшін хромды теміртасты натрий хроматына<br />
айналдырады:<br />
4Ғе (Сг02) 2 + 8Na2C 0 3 + 702 = 8Na2C r0 4 + 2Ғе20 3 + 8С0 2<br />
натрий хроматын тотыксыздандырып, Сг20 3 айналдырады, одан<br />
алюминотермия аркылы таза хром алынады:<br />
Сг20 3 + 2А1 = А120 3-(-2Сг<br />
ЛН° = 430 кД ж / моль<br />
Таза хромды екінші жолмен — екі хромды түздарды электролиздеп<br />
барып алады.<br />
Хром — ак түсті, ѳте жалтырауык, ѳте катты (каттылығы 9-ға<br />
тең) металл. Қалыпты температурада химиялык эрекеттерге тѳзімді.<br />
Жоғары температурада 0 2, Fe2, S, N, С, Si, В реакцияласады.<br />
Сүйық күкірт жэне тұз кышкылдарында еріп, сутек<br />
бѳлініп шығады. Салкын азот кышкылында ерімейді, ал концентрленген<br />
күкірт жэне азот кышкылыныц эсерінен, алюминий<br />
сиякты, пассивтенеді.<br />
Хром кашаннан морт сынғыш, ешбір пластикалык (иілгіш,<br />
созылғыш, соғылғыш, жайылғыш) касиеті жок металл деп есептелетін.<br />
Соңғы кезде вакуум ішінде электрон сәулесімен кайта<br />
балқыту аркылы хромныц пластикалы түрін шығаратын болды.<br />
Одан ѳте жіцішке сым жасайды.<br />
Хромныц жэне баска да металдардыц пластикалык касиетіне,<br />
металл ішінде еріген (металды алған кезде ішіне еріп араласкан)<br />
газдардыц әсері тиеді. Мысалы, электролиз жолымен алынған<br />
таза хромныц ѳзінде »0,03% сутек болуы мүмкін. Демек, 1 кг<br />
хромда 3,36 л сутек болады. Бұл сутекті шығару үшін хромды<br />
400°С дейін кыздырады. Одан да тиімдісі — вакуум ішінде кайта<br />
балкыту.<br />
Хром металлургияда кец колданылады. Хром араласкан болаттардыц<br />
механикалық беріктігі және коррозияға берілмейтіндігі<br />
еседі. Таттанбайтын және ұзак уакыт отка берік болаттарда<br />
хром (12%) болады. Аспап-кұралдар, мылтық, үлкен зецбіректердіц<br />
оқпанын, бронь-қалкандарды, химиялык заводтардыц<br />
аппараттарын, үй бұйымдарын (шанышкы, пышак) т. б. жасауга<br />
колданады. 35%Fe, 60% Cr, 5% Mo түратын күйма кышкыл-<br />
544