You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
топшасындағы үш металл да ауыр металдар, табиғатта бос күйінде<br />
кездесуіне байланысты ѳте ерте заманнан белгілі, мыстан баска<br />
екеуі сирек, бытыраңқы металдар катарына жатады. Үшеуінің<br />
де сыртында бір электрон болғандыктан бір валентті, бірак сырттан<br />
екінші 18 электронды кабат жаңа толған (III тарау), әлі<br />
калыптасып тұракты күйге келгендіктен кей (d) электрондарын<br />
химиялык байланыс түзуге бере алады. Сондыктан мыс бір<br />
валенттілікпен катар екі валентті болады, тіпті оның ондай косылыстары<br />
тұрактырак. Алтын да үш валентті бола алады. Күміс<br />
көбіне бір валентті болғанымен, екі және үш валентті косылыстары<br />
да бар.<br />
§ 1. мыс<br />
Мыс кейде сап күйде кездескенмен негізінен косылыстар<br />
күрамында болады. Мыс кендеріндегі оньщ мацызды минералдары<br />
— мыс жылтыры — Cu2S, м ы с колчеданы —<br />
CuFeS2, сирегірек кездесетіндері куприт — Cu20, малахит —<br />
Cu(OH)2CuCÖ3.<br />
Мыс темірден кейін кѳп ѳндірілетін 3—4 металдыц бірі. Совет<br />
Одағында мыс кендері Қазакстан, Орал, Армения т. б. жерлерде<br />
кѳп кездеседі.<br />
Қазакстанда мыс кендері шыгатын жерлер: Жезказған,<br />
Қоцырат, Бозшакөл т. б.<br />
Кен құрамында мыс мөлшері көп болмағандыктан, ол кендерді<br />
алдымен байытады (флотация аркылы, XVI тарау, § 1).<br />
Кенде мыс оксид түрінде болса, оны тотыксыздандырып<br />
алады:<br />
Cu20-|-C = 2Си -f-CO.<br />
Мысты ѳндіруде пирометаллургиялык жэне гидрометаллургиялык<br />
процесстер колданылады.<br />
Кенде мыс сульфид, эсіресе колчедан CuFeS2 түрінде болса,<br />
ондағы мысты алуда пирометаллургиялык эдіс пайдаланылады.<br />
Колчеданды алдымен айналмалы механикалык "пештерде ѳртеп<br />
күйдіреді, сонда оныц ішіндегі күкірттіц біразы S 0 2 айналып<br />
бѳлініп шығады. Оны әрі карай тотықтырып күкірт кышкылына<br />
айналдырады.<br />
Осыдан шыккан кенге флюс (мысалы Si02) араластьірып<br />
шахта, немесе шарпыма пеште балкытады. Мүнда кен ішіндегі<br />
бос жыныс пен темірдіц бір бѳлімі (FeSi03 түрінде), шлак түзеді.<br />
Мыс пен калған темір, Cu2S жэне FeS түрінде, тағы баска коспалармен<br />
«штейн» деп аталатын кұйма түзіп, пештіц түбіне<br />
(шлактыц астында) жиналады.<br />
Енді мысты темір мен күкірттен тазалау үшін, балкыған<br />
штейнді конверторларга аударып, конвертордыц астыцғы жағьіна<br />
катты кысылып, сығылган ауа үрлеп, тотыктыру-тотыксыздандыру<br />
реакцияларын ѳткізеді.<br />
Конверторда мынадай реакциялар болады:<br />
517
Change language