2 не
2 не 2 не
§ 2. ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ МЕНДЕЛЕЕВКЕ ДЕЙ1НГІ КЛАССИФИКАЦИЯМ»! Химиялык элементтердің саны көбейген сайын, олар жайындағы білім кѳбейіп, оларды бір тәртіпке келтіріп жинактау керек бола берді. Элементтердің касиеттерін салыстырып ерте уақыттанақ металл жэне бейметалл деп екіге бөлетін. Бұл ірі бәлу химиктері канағаттандыра алмады, сондыктан элементтердін бір касиетіне сүйеніп, элементтерді үсағырак топка бѳлу кажет болды. 1817 жылы неміс химигі Добериейн.ер езіне белгілі элементтердің касиеті ұксастарын үш-үштен тіркестіріп, триада деп ат беріп, оларды байланыстыратын математикалык зацдылык тапкан: Li Са Р S С1 Na Sr As Se Br К Ва Sb Те I әрбір триаданьщ ортаңғы элементініц атомдык массасы шеткілерінің атомдык массаларының арифметикалык орта санына тен, болады: 7_(Ч)+39(К1. ==23(№ )і Ä t C i k t m i L . =80(Вг) Ол уакыттағы белгілі элементтердің барлығы мүндай триада түзе алмады. 1863 жылы француз ғалымы Бегье де Шанкуртуа 50 элементтіц тізімін, атомдык массаларына сэйкес, белгілі масштаб бойынша цилиндрдіц сыртына винт' (буранда) сызығыныц бойымен орналастырған. Сонда ұқсас элементтердіц кѳбі бірініц астына бірі келген. 1864 жылы ағылшын ғалымы Ньюлендс, элементтерді атомдык массаларыныц ѳсу ретімен орналастырған, сонда эрбір сегізінші элемент бірінші элементтіц касиетін кайталайтындығын байқаған. Бүл музыкада сегізінші нотаныц кайталайть)ндығына ұксас болған соц Ньюлендс оны «октава зацы» деп атаған. Бірнеше «октаваларды» келтірейік: н Li ‘ Be В С N О ғ Na Mg Al Si P s С1 К Ca Ti Cr Mn Fe Co(Ni) Cu V Zn ln As Se Ньюлендстіц кестесінде кателіктер, кайшылыктар бар, кей орында екі элементтен (Со, Ni) тұр, Ti, Cr, V, Mn тағы баскалар ѳз орындарында емес, жоқ элементтерге орын калдырылмаған т. б. Бірак атомдык масса ѳскен сайын химиялык қасиет периодты түрде ѳзгеретіндігін кѳрсетуі дұрыс пікір. Сол 1864 жылы неміс ғалымы Лотар Мейер 28 элементтен тұратын кестені жариялады. Мейердіц не негізге алғаны элементтердіц атомдык массалары мен валенттігі (3-кесте). 48
3-кесте 4 вал. 3 вал. 2 вал. 1вал. 1вал. 2 вал. с N 0 F Na M g Si P s Cl К Ca — As Se B r Rb Sr Sn Sb Те I Cs Ba Pb Bi — — TI — Li Be Мейер бұл элементтердің атомдық массаларының айырымында есептеген атомдык көлемдердің атомдык массаға периодты түрде байланысты екенін де көрген, бірақ одан ешбір керекті қорытынды шығаруға батылы бармаған. Мейер де периодтык заңды қолына ұстап отырып, уысынан шығарып алған. Менделеевке дейінгі химиялық элементтерді классификациялаушылардың барлығы бір топтағы элементтердің арасындағы кейбір ұксастыкты ғана көрген, ал топтардың да арасында байланыс барлығын, олар барлығы бүтін жүйе екендігін көре алмаған. Ең алғаш 1869 жылы, одан кейін 1870 және 1871 жылдары Д. И. Менделеев периодтык система мен периодтык заңды ашкандығын орыс жэне шет ел тілдерінде жариялайды. Бірак бұған ол кезде шетел ғалымдары көңіл бөлмеген. Осыдан біраз жылдар ѳткеннен кейін Д. И. Менделеев ашылуы керек деп болжап айткан элементтерінен Ga, Sc, Ge жэне инертті газдар ашылып, периодтык заң үлкен ғылыми табыс екендігін жер жүзі ғалымдары танумен кабат, кейбір шетелдіктер бұл заңның ашылу приоритетіне кол сұға бастайды. Периодтық заңды ашу приоритетін француздар — Бегье де Шанкуртуаға, ағылшындар — Ньюлендске, немістер — JI. Мейерге бермек болды. Бірак жер жүзілік химиялык әдебиетте бүл заңды ашкан Д. И. Менделеев деп танылды. § 3. П Е Р И О Д Т Ы Қ З А Ң Ж Ә Н Е П Е Р И О Д Т Ы Қ С И С ТЕ М А Элемент жайындағы түсінік жаратылысты зерттеуді жеңілдетті, шынында да жаратылыстағы ұшы-киыры жо.к толып жатқан жай және күрделі заттардын, барлығын зерттеудің орнына, оларды түзетін бірнеше ғана химиялық элементтерді, олардың қасиеттерін, қосылу зандарын зерттеуге мүмкіндік туды. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы элементтер саны сол ғасырдың басындағыдан 2 еседен артты. Енді бұлардың шегі бар ма, жок па Жаратылыста канша элемент бар Элементтің санына жетеміз деу, алхимиктердің «философия тасын» іздеуі сиякты болмасын деген күмән ойлар тарай бастады. XIX ғасырдың екінші жартысында химиядан сабак беру тәжірибесінде, әсіресе 49
- Page 2 and 3: Д . И . М Е Н Д Е Л Е Е
- Page 4 and 5: Б Б К 21 Б 94 Қ о л д а н
- Page 6 and 7: Бірініиі бөлім ТЕО
- Page 8 and 9: XVIII ғасырдыц ортасы
- Page 10 and 11: Георг Эрнст Шталь (1
- Page 12 and 13: іске асыру күшейді,
- Page 14 and 15: енгізілді. Бұл табы
- Page 16 and 17: баска заттарға айн
- Page 18 and 19: химиясы өнеркәсібі
- Page 20 and 21: I I тарау АТОМ-МОЛЕК
- Page 22 and 23: Клод ЛуиБертолле Ж
- Page 24 and 25: Бұл эквиваленттерд
- Page 26 and 27: Химия саласынан аш
- Page 28 and 29: н о 1:1 болса, оттект
- Page 30 and 31: Гей-Л ю ссак Авогад
- Page 32 and 33: оттектің атомдык м
- Page 34 and 35: етіп алған екі газд
- Page 36 and 37: Қосылыстар Молекул
- Page 38 and 39: Енді 7,10:6,024-1023= 1,178-10
- Page 40 and 41: Демек, хлордың % = 4—
- Page 42 and 43: дар тобына да жатад
- Page 44 and 45: сирегірек қолданат
- Page 46 and 47: Д м итрий Иванович
- Page 48 and 49: X V III ғасырда ашылға
- Page 52 and 53: «Химия негіздері»
- Page 54 and 55: 5-кесте 3 CJ 00 О II ҺО < 1
- Page 56 and 57: 54 шеңберлер сиякты
- Page 58 and 59: Сутектің сызыкты с
- Page 60 and 61: Пьер Кюри (1859— 1906) Э
- Page 62 and 63: 0,12 0,14 0,16 0,18 0,200,22 0,24 0
- Page 64 and 65: Электронный, қозға
- Page 66 and 67: 2 л ■е\ • е 2 1 Ѵп = -г
- Page 68 and 69: - " П — о о -13,5 эВ г п=8
- Page 70 and 71: Рентгенография қаз
- Page 72 and 73: Е / / е>Е ( э н е р г и я
- Page 74 and 75: 13-сурет. Д иф ракция
- Page 76 and 77: тесінде электрон 1
- Page 78 and 79: z 15-сурет. s, p, d элект
- Page 80 and 81: кабаттары мен қатп
- Page 82 and 83: тронның басқаларда
- Page 84 and 85: принципін колдана
- Page 86 and 87: І7 Rb £ К 1 L 1 М 1 - " 5S 38 S
- Page 88 and 89: 8 , 0 iS22S22p‘‘ 10. Ne 1ss2ss2
- Page 90 and 91: Li Na К Rb сілтілік мет
- Page 92 and 93: р е а к ц и я ғ а б ұ л
- Page 94 and 95: Д . И . М е н д е л е е
- Page 96 and 97: г е н : I B — V I I I B . Б
- Page 98 and 99: ц е н т р л е р і н і ң
3-кесте<br />
4 вал. 3 вал. 2 вал. 1вал. 1вал. 2 вал.<br />
с N 0 F Na M g<br />
Si P s Cl К Ca<br />
— As Se B r Rb Sr<br />
Sn Sb Те I Cs Ba<br />
Pb Bi — — TI —<br />
Li<br />
Be<br />
Мейер бұл элементтердің атомдық массаларының айырымында<br />
есептеген атомдык көлемдердің атомдык массаға периодты<br />
түрде байланысты екенін де көрген, бірақ одан ешбір керекті<br />
қорытынды шығаруға батылы бармаған. Мейер де периодтык<br />
заңды қолына ұстап отырып, уысынан шығарып алған.<br />
Менделеевке дейінгі химиялық элементтерді классификациялаушылардың<br />
барлығы бір топтағы элементтердің арасындағы<br />
кейбір ұксастыкты ғана көрген, ал топтардың да арасында байланыс<br />
барлығын, олар барлығы бүтін жүйе екендігін көре<br />
алмаған.<br />
Ең алғаш 1869 жылы, одан кейін 1870 және 1871 жылдары<br />
Д. И. Менделеев периодтык система мен периодтык заңды ашкандығын<br />
орыс жэне шет ел тілдерінде жариялайды. Бірак бұған<br />
ол кезде шетел ғалымдары көңіл бөлмеген.<br />
Осыдан біраз жылдар ѳткеннен кейін Д. И. Менделеев ашылуы<br />
керек деп болжап айткан элементтерінен Ga, Sc, Ge жэне<br />
инертті газдар ашылып, периодтык заң үлкен ғылыми табыс екендігін<br />
жер жүзі ғалымдары танумен кабат, кейбір шетелдіктер<br />
бұл заңның ашылу приоритетіне кол сұға бастайды.<br />
Периодтық заңды ашу приоритетін француздар — Бегье де<br />
Шанкуртуаға, ағылшындар — Ньюлендске, немістер — JI. Мейерге<br />
бермек болды. Бірак жер жүзілік химиялык әдебиетте бүл<br />
заңды ашкан Д. И. Менделеев деп танылды.<br />
§ 3. П Е Р И О Д Т Ы Қ З А Ң Ж Ә Н Е П Е Р И О Д Т Ы Қ С И С ТЕ М А<br />
Элемент жайындағы түсінік жаратылысты зерттеуді жеңілдетті,<br />
шынында да жаратылыстағы ұшы-киыры жо.к толып жатқан<br />
жай және күрделі заттардын, барлығын зерттеудің орнына,<br />
оларды түзетін бірнеше ғана химиялық элементтерді, олардың<br />
қасиеттерін, қосылу зандарын зерттеуге мүмкіндік туды. XIX<br />
ғасырдың бірінші жартысындағы элементтер саны сол ғасырдың<br />
басындағыдан 2 еседен артты. Енді бұлардың шегі бар ма,<br />
жок па Жаратылыста канша элемент бар Элементтің санына<br />
жетеміз деу, алхимиктердің «философия тасын» іздеуі сиякты<br />
болмасын деген күмән ойлар тарай бастады. XIX ғасырдың<br />
екінші жартысында химиядан сабак беру тәжірибесінде, әсіресе<br />
49
Change language