2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

Үшінші бөлім К О С Ы М Ш А Т О П Т А Р Д Ы Ң Э Л Е М Е Н Т Т Е Р І Д. И. Менделеевтің периодтык системасындағы әрбір топтың элементтері негізгі жэне косымша топ элементтері болып екіге бөлінетіндігі (VIII және нөлдік топтардан баскасы) бұрыннан мәлім. Негізгі топтардағы элементтермен танысып болдык, енді косымша топтардағы элементтермен танысамыз. Периодтык системанын, ұзын түрінде, бұлар В топтардағы элементтер. Косымша (не В) топтардагы элементтердіц барлыгы ауыр металдар. Косымша (не В) топтардағы элементтердін, атомдарынын, кұрылысы жағынан ерекшелігі — бұлардың соңғы электроны, негізгі топ элементтеріндегідей сырткы кабатта емес, сырттан екінші ішкі кабатта, әрі оның ішінде d катпарында орналаскан. (III тарау, § 6). Косымша (не В) топтардағы элементтерді d-электронды элементтер деп те атайды. Сондыктан, радиусы кыскарак болады; радиусының кыскалығы, онын, электрон тарткыштығын күшейтеді, демек, химиялык активтігін кемітеді. Осы айтылғанды айкындау үшін I топтағы негізгі жэне косымша топ металдарыныц радиустарын және ионға айналдыру үшін жұмсалатын энергияны (электрон вольтпен көрсетілген иондану потенциалын) салыстыруға болады (69-кесте). I негізгі жэне қосымш а (неВ ) топтардағы металдардын атомдарынын радиусы ж эне иондану потенциалы 69-кесте Период Металдар Атом радиусы, нм Иондану потенц. (эВ) 4 к Cu 0,238 0,128 4,3 7,7 5 Rb Ag 0,251 0,144 4,2 7,5 6 Cs Au 0,270 0,144 3,9 9,2 Косымша (не В) топтардагы металдардыц химиялык активтігі негізгі топтардағы металдардан анағүрлым кем. Косымша (не В) топтардагы металдардыц ѳзара химиялык активтігі де бірдей емес эрі металдардыц периодтык кестеде орнына карай ѳзгереді; атап айтканда кестеде период бойымен сол- 496-

пан онға карай, яғни ол металдардағы d-электрондардыц саны көбейетін бағытта (III-тарау, § 8) жүрсек, химиялык активтігі аздап та болса кемиді (70-кесте). 70-кесте К,осымша (не В) топтардағы металдардын химиялык активтігінің ѳзгеруі Ton I н ill IV V VI VII VIII Косымша (не В) топтын бас элементі Си Zu Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Ионданудын орта энергиясы (к Д ж / моль) 782,4 920,5 539,7 669,5 677,8 708,4 721,7 778,2 794,9 Сонымен осы карап шыккан бағытта бұл металдардын, тотыксыздандырғыш кабілеті, демек, металдык касиеті кемиді. Бұл косымша топтар (не В) элементтерінің негізгі топтын металдарынан, әсіресе сілтілік жэне сілтілік-жер металдарынан бір айырмашылығы комплекс косылыстар түзуге бейім келеді. Мұндай косылыстарды кейбір негізгі топтардын, мысалы III А, IV А жэне V А топтарынын элементтері де түзеді. Ендігі жерде косымша топ элементтерін жекелеп окуға кіріспес бүрын комплекс косылыстарымен танысып ѳтейік. XVIII тарау КОМПЛЕКСТІ ҚОСЫЛЫСТАР Валенттік жайындағы ілім химияға әбден орныкканнан кейін химиялык косылыстардын барлығы карапайым не атомдык косылыстар жэне комплексті немесе молекулалык косылыстар делініп екіге бѳлінгендей болды. Біздін осы уакытка дейін окып келген косылыстарымыздын басым кѳпшілігі элементтердін атомдары косылысудан түзілген атомдык косылыстар. Бірак осымен катар біз кейбір күрделі косылыстармен де таныспыз, олар: кристаллогидраттар (Na2S 0 4- •ЮН20), аммиакаттар (CuS04-4NH3), ашудас (KA1(S04)2- • 12Н20), тиоарсенаттар (Na3AsS4), криолит (Na3AlFe) (X тарау, § 2), фторсиликаттар (Na2SiF6) (XIII тарау, § 8), кремний фторсутек кышкылы (H2SiF6). Комплексті косылыстар туралы ілімнің негізін жасаған Швейцария ғалымы Альфред Вернер (1893 жыл). Вернердіц пікірі бойынша косылыстарды бірінші ретті (карапайым) жэне жоғары ретті деп екі топка бөлуге болады. Жогары ретті косылыстар бірінші ретті (карапайым) косылыстардын ѳзара бірігуі нәтижесінде түзіледі. Олардын кейбіреулері катты күйінде де және еріген күйінде де тұракты болады, ал енді біреулері катты күйінде 497

Үшінші бөлім<br />

К О С Ы М Ш А Т О П Т А Р Д Ы Ң Э Л Е М Е Н Т Т Е Р І<br />

Д. И. Менделеевтің периодтык системасындағы әрбір топтың<br />

элементтері негізгі жэне косымша топ элементтері болып екіге<br />

бөлінетіндігі (VIII және нөлдік топтардан баскасы) бұрыннан<br />

мәлім. Негізгі топтардағы элементтермен танысып болдык, енді<br />

косымша топтардағы элементтермен танысамыз. Периодтык системанын,<br />

ұзын түрінде, бұлар В топтардағы элементтер.<br />

Косымша (не В) топтардагы элементтердіц барлыгы ауыр<br />

металдар. Косымша (не В) топтардағы элементтердін, атомдарынын,<br />

кұрылысы жағынан ерекшелігі — бұлардың соңғы электроны,<br />

негізгі топ элементтеріндегідей сырткы кабатта емес, сырттан<br />

екінші ішкі кабатта, әрі оның ішінде d катпарында орналаскан.<br />

(III тарау, § 6). Косымша (не В) топтардағы элементтерді<br />

d-электронды элементтер деп те атайды. Сондыктан, радиусы<br />

кыскарак болады; радиусының кыскалығы, онын, электрон тарткыштығын<br />

күшейтеді, демек, химиялык активтігін кемітеді. Осы<br />

айтылғанды айкындау үшін I топтағы негізгі жэне косымша топ<br />

металдарыныц радиустарын және ионға айналдыру үшін жұмсалатын<br />

энергияны (электрон вольтпен көрсетілген иондану потенциалын)<br />

салыстыруға болады (69-кесте).<br />

I негізгі жэне қосымш а (неВ ) топтардағы металдардын<br />

атомдарынын радиусы ж эне иондану потенциалы<br />

69-кесте<br />

Период Металдар Атом радиусы, нм Иондану потенц. (эВ)<br />

4<br />

к<br />

Cu 0,238 0,128<br />

4,3<br />

7,7<br />

5<br />

Rb<br />

Ag 0,251 0,144<br />

4,2<br />

7,5<br />

6<br />

Cs<br />

Au 0,270 0,144<br />

3,9<br />

9,2<br />

Косымша (не В) топтардагы металдардыц химиялык активтігі<br />

негізгі топтардағы металдардан анағүрлым кем.<br />

Косымша (не В) топтардагы металдардыц ѳзара химиялык<br />

активтігі де бірдей емес эрі металдардыц периодтык кестеде орнына<br />

карай ѳзгереді; атап айтканда кестеде период бойымен сол-<br />

496-

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!