2 не
2 не 2 не
х(Э20з-у5102-2Н20Э = А1, Cr, Fe) деп аталады (XIII тарау § 7). Бул алюмосиликаттар куйреп каолин тузеді, мысалы: К 2О • АІ2О3 • бЭіОг —(—СО2 —Н 2 Н 2О = К2СО3 -f- А12Оз - 25іОг *2НгО -f- + 4Si02 Каолин куллі саздардың негізі, мунда алюминий мен кремний ажыраспай қалады. Алюмосиликаттар куйрегенде көбінесе, ақтық ѳнім осы каолин (саздар) болады. Кей жағдайда (тропика, субтропикада) алюмосиликаттардыц куйреуѵ одан да эрі журіп алюминий кремнийден ажырасып, эр кайсысы жеке гидраттар тузіп, сол гидраггар коспасы турінде болады; сонда алюминий АЬОз-лгНгО боксит туріне айналады. Атпа жыныстардыц куйреуінен осылайша келіп шѳгінді жыныс — боксит тузіледі. Алюминий алу. Бокситтің формуласын алюминий оксид! түрінде жазғанмен, ол онын ішіндегі негізгісі ғана, алюминий оксидінен баска онда Si02 (2—20%) жэне ҒегОз болады. Алюминий алудағы техналогиянын бас міндеті осы коспалардан арылу. Бокситтен алюминий алудын екі сатысы бар. 1. Бокситтен глинозем (АІ20 3) алу, гшінде Si02—0,2%, Ғе20 3 — 0,04%-тен артык болмау керек. 2. Глиноземнен алюминий алу. Бірінші сатыны ѳткізу ушін Байер (Россия) усынган сілтілік эдісті колданады. Ол ушін бокситті усатып, автоклавка салып, NaOH не Na2C 03 ерітіндісімен шаймалайды. Сонда: А120з + 2NaOH = 2NaAI02 + H20 реакцияның нэтижесінен алюминий алюминат түрінде ерітіндіге көшІп, Si02 мен ҒегОз тунбада калады. Реакцияның шарттары: NaOH — 300 г/л ; t 20°, қысым 1215 кПа уақыты-З—3,5 сағат. Енді алюминат ерітіндісін су араластырып сүйылтса, ол гидрол из денеді: NaA102 + 2'H 20^N a0H + | Al (ОН)3 Кристалданған А1(ОН)з сузіп алып, айналмалы пеште 1 200°-та суынан айырады: 2А1(ОН)з = АІ20з + ЗН20 Қалған NaOH кайтадан процеске косылады. Бокситтен глинозем алудьщ электротермиялык эдісі де бар, оны Кузнецов-Жуковский үсынған. Боксит пен эктасты араластырып доғалы электр пеште 2000°та балкытады, соныц нэтижесінде БЮг мен ҒегОз тотыксызданып ферросилиций кұймасы түзіледі, ал А120 3 пен СаО шлак 474
Ca(A102)2 түзеді. Шлакты NaOH немесе Na2C 03 ерітіндісімен шаймалайды. Ca(A102)2 + 2Na0H = j. C a(0H )2 + 2NaA102 NaA102 ерітіндісін сілтілік әдістегідей глиноземға айналдырады. Алюминий өндірісінін екінші сатысы глиноземнен алюминий алу. Оны электр пештерінде өткізеді. Темір жәшіктің іші табактабак графитпен капталады, осы графит әрі катод кызметін аткарады (149-сурет); анод та көмір не графиттан жасалады. Электролит ретінде криолит (3NaF-AlF3) алынады, 950 градуста криолитта глинозем жаксы ериді, электролиз сол темпарутарада жүргізіледі. Алюминий катодта, оттек анодта бѳлініп шыгады. Бул процестін, ғылыми негізін ѳркендетуде П. П. Федотьев үлкен еңбек сіңірді. Ашудастың латынша аты «алюмин», оны өте ерте уакытта-ақ алып, бояу жұмысында басыткы есебінде колданған. Ашудастың негіздік бөлімі глиноземді 1754 жылы ғана жеке шығарып алған Лавуазье глиноземді зерттей келе, бұл оттекті өте мыктап ұстайтын металдьің оксиді болар деп шүбәланған, бірак ондағы оттегін бөліп ала алмаған. Дэви да электролиздеп көрген, ештеңе өндіре алмаған. 1827 жылы Вёлер алюминий хлориді металл түріндегі калиймен әрекеттеп алюминийді бөлек шығарып алған. Девильдің ұсынысына сәйкес кымбат тұратын калий орнына натрий қолданылды. 1858 жылы Парижда болған көрмеде Девилльдін алюминийі «Саздан алынған күміс» деген атпен жұрты таң қалдырған. Ол кездерде 1 кг А1 500 сом туратын, 1885 жылы бүкіл жер жүзіде 13-ак тонна алюминий өндіріліпті, оны зергер, әшекей заттар жасауға ғана түтыпатын. Бірак 1886 жылы америка елінің жаңа ғана оку бітірген жас (22 жасар) химигі Холл және франциянын да сондай жас химигі Эру, бір біріне қатыссыз алюминийді электролиз аркылы алудын негізін тапкан. Алюминийдің касиеттері және колдануы. Алюминий күмістей ак жұмсак металл (мыстан жұмсак, калайыдан каттырақ). Сығылғыш, созылғыш, жайылғыш касиеттері алтыннан ғана төменірек. Электреткізгіштігі мыстан теменірек, бірак мыс және алюминийден жасаған электрөткізгіш сымдарды, көлденеңін емес, салмағын салыстырса, алюминий жеңіл, сондыктан ол электрөткізгіш жасауда мыстың орнына жұмсалады. Алюминий ѳте жеңіл, айталык темірден үш есе жеңіл, 475
- Page 426 and 427: Кальций карбиді ац
- Page 428 and 429: басқа газдардын, иі
- Page 430 and 431: К0Н + С 0 2 = КНС0з КНСО
- Page 432 and 433: тастар, шлифтайтын
- Page 434 and 435: Кәдімгі к ұ м да ква
- Page 436 and 437: Кремний кышкылы өт
- Page 438 and 439: мен кремнеземнен ш
- Page 440 and 441: Цемент казіргі зам
- Page 442 and 443: GeCl2 + 2KOH = Ge(OH)2 + 2KCl Те
- Page 444 and 445: PbO + C = Pb + CO Пиромета
- Page 446 and 447: Аккумулятор жасау
- Page 448 and 449: барлығы металдар, н
- Page 450 and 451: бос жыныстан бѳліп
- Page 452 and 453: ұшкыштығына сай қо
- Page 454 and 455: жақсы өткізетін эл
- Page 456 and 457: өзгерту арқылы, тех
- Page 458 and 459: Қосмостық ракетала
- Page 460 and 461: тін металдардын, құ
- Page 462 and 463: сак, бұлар реакциял
- Page 464 and 465: шығарады. Ал, онын,
- Page 466 and 467: Металдардағы қоспа
- Page 468 and 469: мов (1927 жылдан), H. A.
- Page 470 and 471: I Үшінші негізгі то
- Page 472 and 473: 148-сурет. Тетрагона
- Page 474 and 475: кылдары окай гидра
- Page 478 and 479: сондыктан транспор
- Page 480 and 481: (1040°С) бірден булан
- Page 482 and 483: р электрондар) болғ
- Page 484 and 485: Бериллий туздарыны
- Page 486 and 487: міне, осы ак магнез
- Page 488 and 489: Шыққан кальций окс
- Page 490 and 491: Оксидтері мен ги др
- Page 492 and 493: Қышқылдармен, кышк
- Page 494 and 495: л и т Na2S 0 4 • 10Н20, те
- Page 496 and 497: Рубидий жэне цезий
- Page 498 and 499: Үшінші бөлім К О С Ы
- Page 500 and 501: тұрақты болғанымен
- Page 502 and 503: иондар не бейтарап,
- Page 504 and 505: 1 KA1(S04)2**K- + A l - + 2 S O f
- Page 506 and 507: дің түзілуінің жол
- Page 508 and 509: о) Ro КАд+ 6) 2R0 m 155-сур
- Page 510 and 511: тетраэдрлік компле
- Page 512 and 513: жұтылады (163-сурет).
- Page 514 and 515: [BeF4]2- [Fe(CN)6]4- Комплек
- Page 516 and 517: екі комплекс түзуш
- Page 518 and 519: беріктенеді. Демек,
- Page 520 and 521: 2FeS + 3 0 2 = 2Fe0 + 2S 02 2Cu2S +
- Page 522 and 523: Мыс оксидініқ тоты
- Page 524 and 525: циялап отыр, сонын,
Ca(A102)2 түзеді. Шлакты NaOH немесе Na2C 03 ерітіндісімен<br />
шаймалайды.<br />
Ca(A102)2 + 2Na0H = j. C a(0H )2 + 2NaA102<br />
NaA102 ерітіндісін сілтілік әдістегідей глиноземға айналдырады.<br />
Алюминий өндірісінін екінші сатысы глиноземнен алюминий<br />
алу. Оны электр пештерінде өткізеді. Темір жәшіктің іші табактабак<br />
графитпен капталады, осы графит әрі катод кызметін аткарады<br />
(149-сурет); анод та көмір не графиттан жасалады.<br />
Электролит ретінде криолит (3NaF-AlF3) алынады, 950 градуста<br />
криолитта глинозем жаксы ериді, электролиз сол темпарутарада<br />
жүргізіледі. Алюминий катодта, оттек анодта бѳлініп шыгады.<br />
Бул процестін, ғылыми негізін ѳркендетуде П. П. Федотьев үлкен<br />
еңбек сіңірді.<br />
Ашудастың латынша аты «алюмин», оны өте ерте уакытта-ақ алып, бояу<br />
жұмысында басыткы есебінде колданған. Ашудастың негіздік бөлімі глиноземді<br />
1754 жылы ғана жеке шығарып алған Лавуазье глиноземді зерттей келе,<br />
бұл оттекті өте мыктап ұстайтын металдьің оксиді болар деп шүбәланған, бірак<br />
ондағы оттегін бөліп ала алмаған. Дэви да электролиздеп көрген, ештеңе өндіре<br />
алмаған.<br />
1827 жылы Вёлер алюминий хлориді металл түріндегі калиймен әрекеттеп<br />
алюминийді бөлек шығарып алған. Девильдің ұсынысына сәйкес кымбат<br />
тұратын калий орнына натрий қолданылды.<br />
1858 жылы Парижда болған көрмеде Девилльдін алюминийі «Саздан алынған<br />
күміс» деген атпен жұрты таң қалдырған. Ол кездерде 1 кг А1 500 сом туратын,<br />
1885 жылы бүкіл жер жүзіде 13-ак тонна алюминий өндіріліпті, оны зергер,<br />
әшекей заттар жасауға ғана түтыпатын.<br />
Бірак 1886 жылы америка елінің<br />
жаңа ғана оку бітірген жас (22 жасар)<br />
химигі Холл және франциянын<br />
да сондай жас химигі Эру, бір біріне<br />
қатыссыз алюминийді электролиз аркылы<br />
алудын негізін тапкан.<br />
Алюминийдің касиеттері<br />
және колдануы.<br />
Алюминий күмістей ак<br />
жұмсак металл (мыстан жұмсак,<br />
калайыдан каттырақ).<br />
Сығылғыш, созылғыш, жайылғыш<br />
касиеттері алтыннан<br />
ғана төменірек. Электреткізгіштігі<br />
мыстан теменірек, бірак<br />
мыс және алюминийден жасаған<br />
электрөткізгіш сымдарды,<br />
көлденеңін емес, салмағын салыстырса,<br />
алюминий жеңіл,<br />
сондыктан ол электрөткізгіш<br />
жасауда мыстың орнына жұмсалады.<br />
Алюминий ѳте жеңіл,<br />
айталык темірден үш есе жеңіл,<br />
475
Change language