2 не

Бура балкыткыш ретінде ертеден белгілі зат. 1702 жылы Гомберг бураны
кѵкірт кышкылымен эрекеттеп бор кышкылын алғаш рет алған. 1808 жылы
Гей-Люссак пен Тенар бор кышкылын кыздырып В2О3 айналдырып, оны калиймен
тотыксыздандырып борды жеке шығарып алған, артынша Дэви оны электролизбен
алу жолын усынды.
Бор атомы электрондык конфигурациясына (ls2 2s2 2р') сай
sp2 — не sp3 — гибридті күйде болып, көбіне а — байланыс түзеді.
sp2 — гибридтену болғанда онын түзген жай молекулалары
(ВСІз, ВҒ3) жэне комплекстары да (ВОі~) жазык үш бүрышты
болып келеді. Бордың sp2— гибридті күйі (көміртекте де осылай)
л — байланысы аркылы беріктенеді (стабилизация), л — байланыстыц
түзілуі, бор атомындағы бос түрған 2pz — орбиталімен
оған косылатын атомныц ажыраспаған электрон жұбы өзара
катынасуынан болады.
Осы күні борды алу үшін бураны бор кышкылына, оны бор
оксидіне айналдырып магниймен не натриймен тотыксыздандырады:
B2 0 3 + 3Mg = 3MgO-)-2B А Н °= —531,3 кДж/моль
Мұнда шығатын аморфты бор, бұл коцыр түсті ұнтак. Кристалдык
түрін айналдыру үшін балкыған алюминийде ерітіп, катырады.
Осылайша алынған бор онша таза болмайды. Аса таза
(99,5%) бор алу үшін балкыған фторбораттарды электролиздейді.
Таза борды, бо^ бромидін тотыксыздандыру не бордыц сутекті
косылысын кыздырып айыру аркылы алады:
2ВВг3 + ЗН2 = 2В +6НВг
В2Нб = 2В + ЗН2
Бордын бірнеше аллотроптык түрлері бар, олардыц тұрактысы
— т етрагональ турі. Мунда бор В)2 туратын уя тузеді
ол уя икосаэдр тэрізді (жиырма кырлы) болады. Ол икосаэдрлар
кристалын тузу схемасы 148-суретте кѳрсетілген. Кристалдык
бор шалаѳткізгіш, (Д£=1,55 эВ) калыпты жағдайда ол электрондык
ѳткізгіштік, кыздырғанда немесе сәуле түссе, тесіктік
ѳткізгіштік кабілетке ие. Элементтік бор — кара Түсті, өте жоғары
температурада балкиды (2300°С) және кайнайды (2550°С).
Бор аз мөлшерде (0,001—0,01%) күймаларға араластырылады.
Төртінші периодтыц типтік элементтерімен салыстырғанда,
борда бейметалдык касиет тағы әлсірей түседі. Бул жағынан
бор кремниймен уксас (периодтык системада диагональдык
ұқсастык), бор да кремний сиякты, атомы оц заряд кѳрсететін
косылыстар түзуге бейімірек. Онымен катар бор металдык байланыс
аркылы да косылыс тузеді.
Калыпты жағдайда бор инертті зат, кыздырса, оттек, галогендер
түгіл, кукірт, азот, кѳміртекпен де косылады. Бор металдармен,
эсіресе, сілтілік жэне сілтілік-жер металдарымен эрекеттесіп
боридтер тузеді, мысалы:
3Mg-|-2B = Mg3B2
469