You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
дары қаптасады. Әрбір литий атомынан байланыс түзуге 4 валенттік<br />
орбитальдар (бір s, үш р) қатынасады. Ал, әрбір литий атомы<br />
байланыс түзуге бір ғана электроннан беретін есепке алсак,<br />
кристалдағы орбитальдар санынан электрондар саны элдекайда<br />
аз болатыны өзінен-өзі түсінікті. Сондыктан ортак электрондар<br />
бір орбитальдардан екінші орбитальдарға оңай ауыса алады.<br />
Онын үстіне металдардын иондану энергиясы кішірек келетіндіктен,<br />
валенттік электрондардын бѳлінуі оңай болады, олар бүкіл<br />
кристалдың вне бойында еркін козғалады. Осы еркін электрондар<br />
барлык атомдардын арасында металдык байланыс туғызады.<br />
Сонымен, коваленттік жэне иондык косылыстармен салыстырғанда<br />
металдарда аз ғана электрондар кѳптеген атом ядроларын<br />
ѳзара байланыстырып, еркін козғалыста болады. екен.<br />
Баскаша айтканда металдағы химиялык байланыс локальданбаған<br />
болып шығады. Олардын, электрөткізгіштігінін, жоғарылығы<br />
да осымен түсіндіріледі.<br />
Металдык байланыс түзетін элементтердің атомдарынын, сырткы<br />
деңгейінде аз ғана электрондар саны болады, олар s- жэне d-<br />
металдар. Бірак байланыскан атомдардын, қаптасатын орбитальдарынын,<br />
кѳптігі сондай олар энергиясы жуыктау (ns пен пр)<br />
болғандыктан ѳзара бірігіп бір ѳткізгіштік зона береді (138, б-<br />
сурет). Сырткы өрістің эсерінен электрондар өткізгіш зонаға ауысып,<br />
металдык өткізгіштікті іске асырады.<br />
Металдык байланыс катты күйдегі, сүйық күйдегі металдардын<br />
бәріне тэн. Тек бу күйіне ауыскан металл атомдары өзара<br />
ковалентті кос электронды байланыспен байланыскан. Кристалдағы<br />
байланыс, металдьщ бу күйіндегі молекуласындағы байланыстан<br />
берік, сондыктан металл катайып кристалданғанда<br />
кѳп жылу бѳліп шығарады.<br />
Мысал ретінде литийдін, металл жэне молекула түріндегі<br />
энергетикалык сипаттамаларын келтірейік. Кристалдағы Li-Li<br />
байланысыньщ ұзындығы 0,300 нм, ал Li2 молекул а сындағы<br />
0,267 нм. Бірак, металдын, кристалынын, атомдану энергиясы<br />
АН>,Т =163,1 кДж/моль, молекуланікі АҢт = 108, кДж/моль,<br />
яғни моль-атомға шакканда кристалдағы металдык байланыс<br />
энергиясы газдағы коваленттік байланыстан 3 еседей берігірек<br />
келеді.<br />
Металдык байланыс металдардын барлык касиеттерін: физикалык,<br />
механикалық, оптикалык, магниттік т. б. түсіндіре алады.<br />
§ 3. МЕТАЛДАРДЫН ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ<br />
Металдарды сипаттаушы касиеттерінің бастылары — олардын<br />
электр-және жылуөткізгіштігі, бұлар бұрында айтылған бос<br />
электрондардын болуынан. Металдардын бүл касиетін электртехникада,<br />
кыздырғыш жэне суытқыш аспаптар жасауда кен<br />
колданады. Электрѳткізгіштік пен жылуѳткізгіштік пропорциялы,<br />
бір бағытта ѳзгереді (60-кесте). Жылуды да, электр тогын да<br />
15*<br />
451
Change language