Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
г а л о г е н и д т е p.— карналит (KCbMgCh-öbbO), сильвинит<br />
(KCl-NaCl), сильвин (КС1), галит (NaCl), флюорит (CaF2),<br />
бишофит (MgCl2-6H20), с у л ь ф а т т а р — каинит (КС1-<br />
• M gS04-3H20), кизерит (M gS04-H20), полигалит (K2S 0 4-<br />
• M gS04*2CaS04-2H20), лангбейнит (K2S 0 4-2MgS04), эпсомит<br />
(MgS04-7H20), гипс (CaS04-2H20 ), ангидрит (CaS04), тенардит<br />
(Na2S 0 4), мирабилит (Na2S 0 4- 10Н20 ) , карбонаттар —<br />
доломит (CaC03-MgC03), мрамор (СаСОз), сидерит (ҒеСОз),<br />
смитсонит (ZnC03), церусит (РЬС03) сода (Na2C 03- 10Н20) т. б.<br />
Енді кен ішінде осы косылыстар түрінде болатын металдарды<br />
шығарып алу мэселесіне келелік. Металды адам баласы мұнан<br />
5 ООО жылдай бүрын өндіре бастаган. Содан кейінгі жердегі<br />
адамзаттың материалдык, рухани және мәдени түрмысыныц дамуы,<br />
металл алу жэне оны пайдалана білумен байланысты болтан.<br />
Бірак, XX гасырдыц басында бар болтаны 15 металл, негізінен<br />
темір, мыс, коргасын, калайы, мырыш, күміс, алтын гана<br />
колданылып келді. Соңғы кыска мерзімде алюминий, магний,<br />
хром, никель, марганец жэне баска металдардыц мацызы артып,<br />
сонымен катар казіргі ғылым мен техника металдардыц бэріне<br />
де колданылатын орын тауып, барлыгын адам баласыныц кызметіне<br />
косты.<br />
Қазіргі кезде адам керегіне тұтынылатын металл мѳлшері<br />
орасан кѳп, мысалы, осы гасырдыц ортасында бүкіл жер жүзінде<br />
жылына 150 миллион тонна темір, мыс, коргасын, алюминий<br />
эркайсысы 2 миллион тоннадан, калайы, никель эркайсысы<br />
200 мыц тоннадан артык ѳндірілді.<br />
Отанымызда металл ѳндіру жыл сайын ѳсуде, әсіресе темір<br />
(шойын) ѳндірісі жедел дамуда.<br />
Металл коры жағынан, оны өндіруде Қазакстанныц косар<br />
үлесі зор. Қазакстан Ғылым академиясыныц президенті, академик<br />
Қ. И. Сәтпаевтын айтуынша Қазакстан еліміздіц<br />
гауһар коры; Қазакстан хром жэне ванадий байлыгынан жер<br />
жүзінде бірінші орын алады, ал темір, мыс, корғасын, мырыш,<br />
күміс, кадмий, ванадий, хром, вольфрам, молибден жэне баска<br />
кейбір металдардыц коры жѳнінде біздіц елде .бірінші орын<br />
алады.<br />
Кен құрамындағы металды шығарып алатын ѳнеркэсіп саласын<br />
металлургия дейді. Химия металлургиямен тығыз байланысты<br />
ғылым, ѳйткені металл ѳндіру процестері химиялык реакцияларға<br />
негізделген. Металлургия сол химиялык реакцияларды<br />
ѳндірістік масштабта жүргізудіц әдістерін, оган керекті аппараттарды<br />
табады.<br />
Қазіргі заман металлургиясыныц теориялык жэне практикалык<br />
негіздерін кұруға Д. K.. Чернов, Н. С. Курнаков, М. А. Павлов,<br />
И. П. Бардин т. б. Кецес .ғалымдары үлкен үлес косты.<br />
Кендегі металды шығарып алудан бұрын кѳп жагдайда ол<br />
кенді эуелі б а й ы ту керек. Кенде керекті бѳлігімен катар,<br />
керексіз кұм, саз, эктас т. б. сиякты, бос жыныстар болады, ол<br />
бос жыныстар кейде өте көп те бол-ады, кенніц сол керекті бѳлімін<br />
447
Change language