2 не

Германий қазіргі заманда ерекше маңызды элемент, ол шалаөткізгіштер
жасауда таптырмайтын ѳте қажет зат болады, кейбір
құймаларға да араластырылады.
Екі валентті германийдің қосылыстары тұраксыз, терт валенттіге
оңай ауады.
Германий, сол сияқты кремнийді, шалаөткізгіштер жасау үшін қолданады,
өйткені бұлар металл тәрізді бейметалдар — бұлар бір жағдайда металдардай
электрді жақсы өткізсе, екінші жағдайда бейметалдардай изолятор болып қалады.
Шалаөткізгіштердің атомдарындағы электрондардын ядроға тартылуы
нашар болғандыктан, сәл энергиянын (жылу, жарық) әсерінен ақ үзіліп, олардын
бойымен ток жүре бастайды. Сондыктан шалаөткізгіштер, ѳте тѳмен абсолют
нѳлге жақын температурада изолятор болса, калыпты жағдайда электрѳткізгіштігі
күшейіп, ал жылудын, жарыктын әсерінен мүлдем күшейіп кетеді.
Шала ѳткізгіштердін осы касиеттеріне сүйеніп оларды радиотехникада,
электроникада, электрондык санағыш машиналарда колданады.
Шалаѳткізгіштік касиет ол заттардын атомдарында электрондардын орналасуына
байланысты.
Германий де, кремний де алмаз сиякты кристалданады. Германийдін эрбір
атомы баска тѳрт атоммен байланыскан, ол байланыс эр атомнан бір электроннан
беріліп түзілген жұп аркылы, ковалентті байланыс болады. Міне, осы валенттік
электрондары кремнийде де, германийде де ѳте нашар ілініскендіктен,
жылудын, жарыктын әсерінен байланыстырып тұрған атомдарынан оп-онай үзіліп
бос электронға айналады. Осы бос тұрған электрондар кремний мен германийда
— электрѳткізгіштік туғызады, оны электрондык ѳткізгіштік деп
атайды.
Жұп түзіп тұрған электрон бос күйге кѳшкенде, жүп ішінде бос орын («тесік»)
болады. Ол тесіктерге көрші атомдарды байланыстырып гұрған жұптардағы
яғни ковалентті байланыстағы валенттік электрондар келіп орналасуы мүмкін
(136-сурет). Электрондардын осылайша тесіктен тесікке көшуі салдарынан,
жанағы айтылған электрондык ѳткізгіштікке косымша «тесіктік» өткізгіштік
деген туады.
- Германийге түрлі заттарды (сурьма, бор) араластыру аркылы оның тесіктік
өткізгіштігін күшейтуге болады. Осыған сүйеніп шалаөткізгіш пластинканың
бір бетін электрондык ѳткізгіштігі, екінші бетін тесіктік өткізгіш жасауға болады,
сонда ол ѳз бойымен электр тогын бір бағытта өткізсе, кері бағытта өткізбейтін
болады. Міне, мұндай пластинкаларды айналмалы токты түракты токқа
туралауға колданады, мысалы сыртқы беті ІООл2 кристалл куаты 400 кПа күшіне
тен электровозға керекті энергияны туралауға жарайды.
Германий (II) оксиді GeO — қара түсті ұнтақ, тұрақсыз. Германий
гидроксиді Ge (ОН) 2 ерімтал, амфотерлі-зат, кышқылдығы
сәл басым, оны былай алады:
* )
X G e X G e X G e X G e X G e X G e x
X
( t
S ) X G e S G e 5 G e G e 5 G e g G e *X
X
в ) ө ü G e ; G e І G e S G e І G e G e Г ®
136-сурет. Электрондык жэне «тесіктік» ѳткізгіштін схемасы:
а) бүкіл ковалентті байланыстардын, электрондары орнында: б) екі электрон босап шықты,
екі тесік пайда болды, в) үздіксіз сызық —бос электронный, жылжуы —электрондык ѳткізгіштік,
үздікті сызык —тесіктік өткізгіштік
439