2 не
2 не 2 не
ды. Қазақстанда Қарағандыдан басқа Екібастұз сиякты жердің көмірі өте көп екендігі ашылып, ол да іске косылды. Қазба көмірдің басты үш түрі бар: 1. Антрацит — казба көмірлердің ескісі, тығьіз, жылтырап тұрады, құрамында 96%-тей көміртек болады. 2. Т а с көмір — казба көмірлердіц ец көбі, тығыз, кара түсті, кұрамында 75—91% көміртек болады. 3. Қоңыр көмір — көмірлердіц жасы, күлі кеп (7— 38%), кұрамында кәміртек 65— 70% ғана, сондыктан ѳндірілетін жерінде колданады. Соңғы кезде қоңыр көмірді катализатор ка- Николай Дмитриевич Зелинский (1861— 1953) тынасында сутекпен араластырып кысып, кы\дырып — г и д р о- г е н д е п (сутектендіріп) бензинге, керосинге айналдыратын болды. Шымтезек көміртек түзілу процесініц бірінші сатысында түзілетін өнім. Шымтезек шалшыкты жердің өсімдіктерінен (мүк) түзіледі. Шымтезекте көміртек 65 проценттен артпайды, Шымтезектіц кемістігі — күл кѳп калады. Шымтезек те жергілікті отын. Шымтезекпен істейтін бірңеше ірі электр станциялары бар. Шымтезекті кұрғак айдаса, бірнеше бағалы химиялык ѳнімдер бөлініп шығып шымтезек коксы калады, мүнда күкірт аз болғандықтан, оны жоғары сапалы шойын корытуға. колданады. Ағаш отында 50%-тей кѳміртек болады, үй шаруашылығында болмаса, өнеркәсіпте колдануы азайып келеді. Жанғыш сланецтер — негізінде жануарлар, калдықтарынан, не ѳсімдік текті органикалык зат пен минералдык косылыстардан (мысалы, әктас) тұратын жыныстар. Сланецтерде 56—82% кәміртек, 5,8—11,5 процент сутек жэне азот, күкірт, оттек болады. Сұйык отын — жаратылыста тек мүнай түрінде гана кездеседі. Мүнайда 83—86% кѳміртек, 11 —14% сутек болады. Мүнай жылуды кѳп беретін жаксы отын, бірак оны отын етіп жакканнан да, химиялык ѳцдеп, мотор отынын, машина майларын жэне түрлі химиялык, эсіресе газ түріндегі ѳнімдер алған әлдекайда пайдалы. Г а з түріндегі отын. Отындар ішіндегі ец бір қолайлысы. Ѳндірістердіц кѳпшілігінде отынныц жылу бергіштігінен баска, оныц беретін жылуыныц кызуы, яғни оныц туғыза алатын 420
ең жоғары температурасы қажет. Ол температураны ж а н у д ы ң пирометриялық эффекті дейді. Қатты отыннын пирометриялык эффекті онша болмайды, суйык отын — мұнайды форсунка деп аталатын аспаппен оттыктын ішіне буріккенде, оның ұсақ тамшылары ауа мен өте жақсы араласып, кызу жанып қатты отыннан гөрі жоғарырақ температура береді. Газ туріндегі отын ауамен өте жақсы араласады. Сондыктан оның пирометриялык эффекті бәрінен жоғары, оның үстіне жанғыш газды да, ауаны да пешке жіберіп жақпас бұрын, алдын ала кыздыруға болады, осының аркасында газ отыны 1800° дейін кызу бере алады, мұндай кызуды баска еш отын бере алмайды. Табиги газ жер койнауынан бөлініп шығатын жанғыш газ, негізінде метан жэне баска канык кѳмір сутектерден турады. Табиғи газды ѳте куатты, эрі арзан отын ретінде пайдалану - мен катар, ол органикалык синтезге, эсіресе, казіргі кезде ѳте ѳркендеп жаткан полимер заттарының синтезіне колданатын экономикалык жағынан колайлы шикізат. Генератор газы, не ауа газы кызған кѳмірдін ара-арасымен ауа урлегеннен түзіледі. Бүл газды алу ушін арнаулы генератор (132-сурет) деген пеш болады. Генератордын астьщгы жағында әуелі кѳміртек диоксиді түзіліп: C-j-02 = C 02 Д Н °= —395 кДж/моль, ол генератор бойымен жогары кѳтерілгенде кызган кѳмірмен тотыксызданады: СОг + С=2С О ЛН°= — 172 кДж/моль Түзілген газдын курамы 58-кестеде келтірілді. Отын газдардын курамы ж эне ж ы лу бергіш тігі (1 ма жанганда шыгатын кДж) 58-кесте Құрамы Отын газдар со n2 СО2 н г с н , АН0 Генератор газы 25 70 4 — — 2300—4200 Су газы 40 4—5 5 50 — 11700 Аралас газ 30 50 5 15 — 5 500 Кокс газы 8 3 2 50 32 23 000 Жер асты газы 15 13 18 50 4 5 500 Реакцияның біріншісінде бѳлініп шыгатын жылу, екіншісіне керектіден анагүрлым артык, сондыктан генератордагы кѳмір вне бойы кызған күйде болады. 421
- Page 372 and 373: 7. Дикүкірт қ ы ш қ ы
- Page 374 and 375: лады, яғни күкірт д
- Page 376 and 377: өте өсігг кетеді, с
- Page 378 and 379: қасиетінен әлдекай
- Page 380 and 381: азот келеді, бірақ
- Page 382 and 383: катализатор. Соның
- Page 384 and 385: болуынан су молеку
- Page 386 and 387: 1 және химиялық тұр
- Page 388 and 389: Қышқыл тотықтырғыш
- Page 390 and 391: да азот оксидтерін
- Page 392 and 393: м ен — 10° пен + 140° С
- Page 394 and 395: Азотты қышқылдың т
- Page 396 and 397: сүйығы» (орысша «ца
- Page 398 and 399: Ауа иіргізетін Нит
- Page 400 and 401: Тарихынан. XVII ғасыр
- Page 402 and 403: I Осы арада айта кет
- Page 404 and 405: Фосфордың үш оксид
- Page 406 and 407: Фосфордың кышкылда
- Page 408 and 409: Фосфорлау қ ЫІц к ы
- Page 410 and 411: Бірак бұл реакция ж
- Page 412 and 413: АзНз-суйытылган қы
- Page 414 and 415: SbCl3 + 3NaOH = !Sb(O Hh + 3NaCl Sb
- Page 416 and 417: Өткен негізгі топт
- Page 418 and 419: наль торынан тұрад
- Page 420 and 421: Заттың сыртқы беті
- Page 424 and 425: С у газы генератор
- Page 426 and 427: Кальций карбиді ац
- Page 428 and 429: басқа газдардын, иі
- Page 430 and 431: К0Н + С 0 2 = КНС0з КНСО
- Page 432 and 433: тастар, шлифтайтын
- Page 434 and 435: Кәдімгі к ұ м да ква
- Page 436 and 437: Кремний кышкылы өт
- Page 438 and 439: мен кремнеземнен ш
- Page 440 and 441: Цемент казіргі зам
- Page 442 and 443: GeCl2 + 2KOH = Ge(OH)2 + 2KCl Те
- Page 444 and 445: PbO + C = Pb + CO Пиромета
- Page 446 and 447: Аккумулятор жасау
- Page 448 and 449: барлығы металдар, н
- Page 450 and 451: бос жыныстан бѳліп
- Page 452 and 453: ұшкыштығына сай қо
- Page 454 and 455: жақсы өткізетін эл
- Page 456 and 457: өзгерту арқылы, тех
- Page 458 and 459: Қосмостық ракетала
- Page 460 and 461: тін металдардын, құ
- Page 462 and 463: сак, бұлар реакциял
- Page 464 and 465: шығарады. Ал, онын,
- Page 466 and 467: Металдардағы қоспа
- Page 468 and 469: мов (1927 жылдан), H. A.
- Page 470 and 471: I Үшінші негізгі то
ең жоғары температурасы қажет. Ол температураны ж а н у д ы ң<br />
пирометриялық эффекті дейді.<br />
Қатты отыннын пирометриялык эффекті онша болмайды, суйык<br />
отын — мұнайды форсунка деп аталатын аспаппен оттыктын<br />
ішіне буріккенде, оның ұсақ тамшылары ауа мен өте жақсы<br />
араласып, кызу жанып қатты отыннан гөрі жоғарырақ температура<br />
береді.<br />
Газ туріндегі отын ауамен өте жақсы араласады. Сондыктан<br />
оның пирометриялык эффекті бәрінен жоғары, оның үстіне жанғыш<br />
газды да, ауаны да пешке жіберіп жақпас бұрын, алдын ала<br />
кыздыруға болады, осының аркасында газ отыны 1800° дейін<br />
кызу бере алады, мұндай кызуды баска еш отын бере алмайды.<br />
Табиги газ жер койнауынан бөлініп шығатын жанғыш<br />
газ, негізінде метан жэне баска канык кѳмір сутектерден турады.<br />
Табиғи газды ѳте куатты, эрі арзан отын ретінде пайдалану -<br />
мен катар, ол органикалык синтезге, эсіресе, казіргі кезде ѳте<br />
ѳркендеп жаткан полимер заттарының синтезіне колданатын экономикалык<br />
жағынан колайлы шикізат.<br />
Генератор газы, не ауа газы кызған кѳмірдін ара-арасымен<br />
ауа урлегеннен түзіледі. Бүл газды алу ушін арнаулы генератор<br />
(132-сурет) деген пеш болады. Генератордын астьщгы<br />
жағында әуелі кѳміртек диоксиді түзіліп:<br />
C-j-02 = C 02<br />
Д Н °= —395 кДж/моль,<br />
ол генератор бойымен жогары кѳтерілгенде кызган кѳмірмен тотыксызданады:<br />
СОг + С=2С О<br />
ЛН°= — 172 кДж/моль<br />
Түзілген газдын курамы 58-кестеде келтірілді.<br />
Отын газдардын курамы ж эне ж ы лу бергіш тігі<br />
(1 ма жанганда шыгатын кДж)<br />
58-кесте<br />
Құрамы<br />
Отын газдар<br />
со n2 СО2 н г с н , АН0<br />
Генератор газы 25 70 4 — — 2300—4200<br />
Су газы 40 4—5 5 50 — 11700<br />
Аралас газ 30 50 5 15 — 5 500<br />
Кокс газы 8 3 2 50 32 23 000<br />
Жер асты газы 15 13 18 50 4 5 500<br />
Реакцияның біріншісінде бѳлініп шыгатын жылу, екіншісіне<br />
керектіден анагүрлым артык, сондыктан генератордагы кѳмір<br />
вне бойы кызған күйде болады.<br />
421
Change language