2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

наль торынан тұрады, ондағы көміртектің әрбір атомы екі 6-, екі л- байланыс түзеді. Қарбин шымқай кара түсті зат. Карбин-көміртек атомдары sp-гибридтелуге ұшыраған тізбекті полимер. Карбинніц екі түрі болады, көміртек атомдары өзара үш байланыс жэне бір байланыспен кезектесе байланысатын полиинді: CsC-CsC —CsC--------- және үздіксіз кос байланыстан тұратын кумуленді: = с = с = с = с = с = с = Карбин көміртектің термодинамикалык ең түракты түрі екені аныкталды. Карбин шала өткізгіш. Көміртектің бүл аллотроптық түрлерінің ішінде түрактысы графит, 1000°С жогары (ауасыз) кыздырганда алмаз графитке айналады. Графитті алмазға айналдырудын да әдісі табылып жасанды алмаздар өндіру жолға койылды. Алмаз онша ірі емес кристалдар түрінде тау жыныстарына аралас шашыраңкы кейде жиналыңқы болып кездеседі. Алмаз кендері Конгода, Онтүстік Африкада бар, соңғы кезде Якутияда өте бай кені табылды. Графит Мексикада, Австрияда кездеседі, Шығыс Сібірде, Алтайда мол қорлары бар. Графитті казіргі кезде колдан алатын болды; ол үшін кокстың үсақ түйірлерін шайыр (смола) жэне кремний^оксидімен араластырып, күшті айнымалы ток жібереді, соның салдарынан кокс коспасы катты кызып, 24—26 сагат ішінде кѳмір графитке айналып болады. Жасанды графиттің табиги графиттен сапасы артык. Алмаз аса катты болғандықтан, түрлі катты материалдардын бетін ѳндеуге, шыны кесуге, жер бұрғылауға колданылады. Алмаз жарык сәулесін ѳте күшті сындыратындыктан, түрлі әдемі түс шығарып жаркырай алады, соны күшейту үшін, алмаздың таза дүрыс түзілген кристалдарын, алмаздын өз ұнтағымен үйкеп өндейді, мұндай алмазды гауһар дейді, бүл кымбат тастын бірі. Графит электродтар, металл балқытатын казандар, машиналардың жогары температура жағдайында үйкелетін бөлшектерінің арасын «майлауға», карындаш, бояу жасауға колданылады. Соңғы кезде ядролык реакторлардагы реакцияларды баяулаткыш ретінде пайдаланылады. Алмаз бен графиттен баска көміртек, жоғарыда айткандай, кемірдіц кұрамында болады. Кѳмір қай заттан алынғанына және кандай әдіспен алынғанына карай әр түрлі болады. Қәмірдің техникалык түрлері мыналар: кокс, ағаш көмірі, сүйек көмірі, күйе. Кѳміртектіц ерекше бір касиеті кыздырганда балкымайды, 416

3500° маңында бірден ұша бастайды. Қөміртек колданылып жүрген еріткіштердің ешқайсьісында ерімейді, бірак балкыған металдарда, мысалы, темір, никель, платинада ериді; ол металды салқындатканда графит түрінде бөлініп шығады. Химиялык жағынан кеміртек, кәдімгі жагдайда инертті зат, бірак жоғары температураларда химиялык активтеніп металдардын да, бейметалдардьщ да кѳпшілігімен реакцияласады. Кѳміртек әсіресе оттекпен жаксы косылады, сондыктан оны тотыксыздандыргыш ретінде колданады. § 2. АДСОРБЦИЯ Қатты заттардыц сырткы бетіменен газ, бу жэне еріген заттарды сіціре алу кабілетін адсорбция деп атайды, 1785 жылы Россия академигі Т. Е. Л о в и ц кѳмірдіц еріген заттарды адсорбциялайтындыгын алгаш ашып, оны этил спиртін тазалауға пайдаланған. Заттыц адсорбциялағыш қабілетін 131-сурет аркылы түсіндіруге болады. Әрбір катты заттыц бѳлшектері (молекула, атом, ион) белгілі тәртіппен орналасатындығын білеміз. Заттыц сырткы бетіндегі бѳлшектері ішкі кабатындағы бөлшектерден баска жағдайда болады. Ішкі кабаттағы бѳлшекті (А) баска бѳлшектер жан-жағынан бірдей коршап түр. Ол бѳлшектіц баска бѳлшектерді өзіне тарту күші кѳрші бѳлшектердіц сондай күшімен кездесіп бірін-бірі тецестіреді. Ал, сырткы кабаттағы бөлшектіц (Б) сырткы бет жағында кѳрші бөлшектер жок болғандыктан, оныц тарту күшініц бірсыпырасы бос тұр. Әрбір заттыц сырткы бетінде бос тұрған тарту күші болады, міне, сол күш адсорбциялык ѳріс туғызады, сондыктан сырткы бетке жанаскан газ, бу жэне еріген заттыц бѳлшектері оған тартылып адсорбцияланады. Адсорбциялык ѳрістіц күші адсорбциялаушы заттыц табиғатына, оныц бетіндегі бѳлшектердіц орналасуына тәуелді. Сондай-ак адсорбциялагыштык кабілет, адсорбциялаушы беттіц аумағына да тэуелді. Адсорбциялык процестердіц сырын ашуға H. A. Шилов (1872— 1930) жэне В. Г. Хлопин (1890— 1950) ецбектері кѳп жәрдем етті. Адсорбцияланып конған бөлшек козғалмайтындай болып бекімейді, үнемі тербелісте болады. Қейбіреулері үзіліп кетеді, оныц орнына баскасы адсорбцияланады, актығында а д - сорбциялык тепе-тецд і к туады, демек кесімді мерзім ішінде адсорбциялағыштыц беті канша бөлшек сіцірсе, сонша бөлшек үзіліп шығады. Бүл тепе-тецдікке концентрация жэне температура, Ле- Шателье принципі бойынша 131-сурет. Адсорбциялык ѳрістіц туу схемасы эсер етеді. 14 2065 417

3500° маңында бірден ұша бастайды. Қөміртек колданылып жүрген<br />

еріткіштердің ешқайсьісында ерімейді, бірак балкыған металдарда,<br />

мысалы, темір, никель, платинада ериді; ол металды салқындатканда<br />

графит түрінде бөлініп шығады.<br />

Химиялык жағынан кеміртек, кәдімгі жагдайда инертті зат,<br />

бірак жоғары температураларда химиялык активтеніп металдардын<br />

да, бейметалдардьщ да кѳпшілігімен реакцияласады.<br />

Кѳміртек әсіресе оттекпен жаксы косылады, сондыктан оны тотыксыздандыргыш<br />

ретінде колданады.<br />

§ 2. АДСОРБЦИЯ<br />

Қатты заттардыц сырткы бетіменен газ, бу жэне еріген заттарды<br />

сіціре алу кабілетін адсорбция деп атайды, 1785 жылы<br />

Россия академигі Т. Е. Л о в и ц кѳмірдіц еріген заттарды адсорбциялайтындыгын<br />

алгаш ашып, оны этил спиртін тазалауға<br />

пайдаланған.<br />

Заттыц адсорбциялағыш қабілетін 131-сурет аркылы түсіндіруге<br />

болады. Әрбір катты заттыц бѳлшектері (молекула, атом,<br />

ион) белгілі тәртіппен орналасатындығын білеміз. Заттыц сырткы<br />

бетіндегі бѳлшектері ішкі кабатындағы бөлшектерден баска<br />

жағдайда болады. Ішкі кабаттағы бѳлшекті (А) баска бѳлшектер<br />

жан-жағынан бірдей коршап түр. Ол бѳлшектіц баска бѳлшектерді<br />

өзіне тарту күші кѳрші бѳлшектердіц сондай күшімен кездесіп<br />

бірін-бірі тецестіреді. Ал, сырткы кабаттағы бөлшектіц<br />

(Б) сырткы бет жағында кѳрші бөлшектер жок болғандыктан,<br />

оныц тарту күшініц бірсыпырасы бос тұр. Әрбір заттыц сырткы<br />

бетінде бос тұрған тарту күші болады, міне, сол күш адсорбциялык<br />

ѳріс туғызады, сондыктан сырткы бетке жанаскан газ, бу<br />

жэне еріген заттыц бѳлшектері оған тартылып адсорбцияланады.<br />

Адсорбциялык ѳрістіц күші адсорбциялаушы заттыц табиғатына,<br />

оныц бетіндегі бѳлшектердіц орналасуына тәуелді. Сондай-ак<br />

адсорбциялагыштык кабілет, адсорбциялаушы беттіц аумағына<br />

да тэуелді. Адсорбциялык процестердіц сырын ашуға<br />

H. A. Шилов (1872— 1930) жэне В. Г. Хлопин (1890— 1950) ецбектері<br />

кѳп жәрдем етті.<br />

Адсорбцияланып конған бөлшек козғалмайтындай болып<br />

бекімейді, үнемі тербелісте болады. Қейбіреулері үзіліп кетеді,<br />

оныц орнына баскасы адсорбцияланады,<br />

актығында а д -<br />

сорбциялык тепе-тецд<br />

і к туады, демек кесімді мерзім<br />

ішінде адсорбциялағыштыц<br />

беті канша бөлшек сіцірсе,<br />

сонша бөлшек үзіліп шығады.<br />

Бүл тепе-тецдікке концентрация<br />

жэне температура, Ле-<br />

Шателье принципі бойынша 131-сурет. Адсорбциялык ѳрістіц туу<br />

схемасы<br />

эсер етеді.<br />

14 2065<br />

417

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!