2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

Өткен негізгі топтардағыдай, төртінші негізгі топтың элементтерінің электрондык кұрылымы, демек химиялык қасиеттері де ұксас. Сырткы электрон саны тѳртеу болғандыктан бұлардың тотығу дәрежесі —4, -)-4-ке тең болады. бірак ол төрт электронный ѳзі s2 р2 болгандыктан, бесінші топтын кіріспесінде айтылғандай, р2— электронын ғана берсе, оң тотығу дәрежесі — 2, ал s2p2 — электрондарынын бәрін берсе, тотығу дәрежесі + 4 болады. Топ бойымен жоғарыдан тѳмен (С —►Pb) жүргенде элементтердін атомдарынын келемі үлкейетіндіктен, олардын электрон тарткыштығы, демек, бейметалдык касиеті кемиді, сонымен кабат электрон беруі, демек, металдык касиеті ѳседі. Шынында да германийға келгенде-ак металдык касиет білініп, калайы, корғасынға барғанда металдык күшейіп, бейметалдык анағүрлым басым болады. Сонымен бүл топта бастапкы екі элемент кана бейметалл калған үшеуі металл. § 1. К Ѳ М І Р Т Е К Кѳміртек ѳте кѳп тараған элементтер катарына жатпайды. бірак онын манызы ерекше, ѳйткені оның қосылыстары бүкіл тірі организмнің негізі болып табылады. Көміртек жаратылыста дербес күйде, әрі толып жаткан әр түрлі косылыстардыц кұрамында болады. Кѳміртек барлык тірі организмдердің бойында болумен катар, солардың ыдырауыныц нәтижесінде жаралған тас кәмір, мұ-' най т. б. органикалык заттардыц, онымен катар анорганикалык заттарда да, кѳпшілік минералдардыц кұрамында болады. Ондай минералдар — жер бетініц эр жерінде тау-тау болып, жиналып кездесетін кальцит — СаСОз (эктас, мрамор, бор түрлерінде) жэне магнезит MgCOs пен доломит — CaC03-MgC03. Кѳміртек кѳміртек диоксиді түрінде жер шарын айнала коршаған атмосферада жэне табиғи сулардыц барлыгында еріген түрде болады. Кәміртектің табигатта тұракты екі изотопы бар: 12С (98,892%) жэне 13С (1,108%). Космос сәулелерініц эсерінен ß — радиоактив- тігі бар изотоп 14С түзіледі: 'In -\-Ьп = 1вС + !н Мұнан баска массасы 10-нан 16-га дейінгі радиоактивті изотоптары да алынды. Жер кыртысында дербес кѳміртек екі жай зат алмаз жэне графит түрінде кездеседі. Жаратылыста кѳп кездесетін казба кѳмірлердіц де кейбіреулерініц кұрамында 99% дейін кѳміртек болады. Кѳміртектіц казір зерттелген косылыстарыныц гана саны миллионная артыктау, ал калган барлык элементтердін барлык косылыстарыныц саны 25—30 мыцнан артпайтындыгы кѳміртектіц ерекше мацызы бар екенін кѳрсетеді. 414

Көміртектің аллотропиясы. Көміртектің негізгі екі аллотроптык түрі бар — алмаз жэне графит. Карбин колдан алынған модификациясы. Кейде аморфты көміртегін (ағаш көмірі, күйе) көміртектің аллотроптык үшінші түрі деп есептейді, оны графиттын ерекше түрі деп те карайды; бүл жайында кесімді келісім жок. Алмаз — түссіз, мөлдір, катты заттардын ең қаттысы, р = 3,5. Графит — кара сұр түсті, күңгірт, сәл жылтыр, өте жүмсак, денеге жүккыш, кристалдык зат, тығыздығы 2,2 г/см3. Көміртектің аллотропиясын — кристалданғанда атомдарынын әр түрлі орналасуы — аркылы түсіндіреді. Алмаз бен графиттің ішкі күрылысындағы айырмашылык рентген сәулесі аркылы аныкталды. Алмазда көміртектін әрбір атомы, көміртектін баска терт атомымен байланыскан, барлык атомдардын ара кашыктыгы бірдей (0,154 нм). Кѳміртек атомдары алмазда sp3 гибридтік күйде болады. Алмазда кеміртектің әрбір атомы дұрыс тетраэдрдің центрінде, калған тѳртеуі тетраэдрдін төбелерінде орналаскан (129-сурет). Сонымен алмаздың кристалын үлкен молекула деп карауымызға болады. Мұндағы атомдар арасындагы байланыс ковалентті, катты заттардағы байланыс ковалентті болса, ондай заттар эдетте, балкуы киын, эрі ѳте катты болады. Графитте кѳміртектін атомдары дурыс алты бүрыштын бұрыштарында орналаскан, ол алты бүрыштардьщ ѳздері параллель жазыктыктарда жатады (130-сурет). Эрбір кѳрші жазыктыктың арасы 0,341 нм, алты бүрышты түзуші керші атомдардын арасы 0,145 нм, жазыктыктар арасынын байланысыньщ нашарлығынан графит (карындаш) жүккыш болады. Кѳміртек атомдары графитте sp2 гибридтік күйде болады. Алмаз бен графиттен баска кѳміртектін карбин деген жакында синтезделген түрі бар. Карбин — тіке сызыкты С оо тізбектерінең күрылған гексаго- 415

Өткен негізгі топтардағыдай, төртінші негізгі топтың элементтерінің<br />

электрондык кұрылымы, демек химиялык қасиеттері<br />

де ұксас. Сырткы электрон саны тѳртеу болғандыктан бұлардың<br />

тотығу дәрежесі —4, -)-4-ке тең болады.<br />

бірак ол төрт электронный ѳзі s2 р2 болгандыктан, бесінші топтын<br />

кіріспесінде айтылғандай, р2— электронын ғана берсе, оң<br />

тотығу дәрежесі — 2, ал s2p2 — электрондарынын бәрін берсе,<br />

тотығу дәрежесі + 4 болады.<br />

Топ бойымен жоғарыдан тѳмен (С —►Pb) жүргенде элементтердін<br />

атомдарынын келемі үлкейетіндіктен, олардын электрон<br />

тарткыштығы, демек, бейметалдык касиеті кемиді, сонымен кабат<br />

электрон беруі, демек, металдык касиеті ѳседі. Шынында да<br />

германийға келгенде-ак металдык касиет білініп, калайы, корғасынға<br />

барғанда металдык күшейіп, бейметалдык анағүрлым<br />

басым болады. Сонымен бүл топта бастапкы екі элемент кана<br />

бейметалл калған үшеуі металл.<br />

§ 1. К Ѳ М І Р Т Е К<br />

Кѳміртек ѳте кѳп тараған элементтер катарына жатпайды.<br />

бірак онын манызы ерекше, ѳйткені оның қосылыстары бүкіл<br />

тірі организмнің негізі болып табылады. Көміртек жаратылыста<br />

дербес күйде, әрі толып жаткан әр түрлі косылыстардыц кұрамында<br />

болады.<br />

Кѳміртек барлык тірі организмдердің бойында болумен катар,<br />

солардың ыдырауыныц нәтижесінде жаралған тас кәмір, мұ-'<br />

най т. б. органикалык заттардыц, онымен катар анорганикалык<br />

заттарда да, кѳпшілік минералдардыц кұрамында болады. Ондай<br />

минералдар — жер бетініц эр жерінде тау-тау болып, жиналып<br />

кездесетін кальцит — СаСОз (эктас, мрамор, бор түрлерінде)<br />

жэне магнезит MgCOs пен доломит — CaC03-MgC03. Кѳміртек<br />

кѳміртек диоксиді түрінде жер шарын айнала коршаған атмосферада<br />

жэне табиғи сулардыц барлыгында еріген түрде болады.<br />

Кәміртектің табигатта тұракты екі изотопы бар: 12С (98,892%)<br />

жэне 13С (1,108%). Космос сәулелерініц эсерінен ß — радиоактив-<br />

тігі бар изотоп 14С түзіледі:<br />

'In -\-Ьп = 1вС + !н<br />

Мұнан баска массасы 10-нан 16-га дейінгі радиоактивті изотоптары<br />

да алынды.<br />

Жер кыртысында дербес кѳміртек екі жай зат алмаз жэне<br />

графит түрінде кездеседі. Жаратылыста кѳп кездесетін казба<br />

кѳмірлердіц де кейбіреулерініц кұрамында 99% дейін кѳміртек<br />

болады. Кѳміртектіц казір зерттелген косылыстарыныц гана<br />

саны миллионная артыктау, ал калган барлык элементтердін<br />

барлык косылыстарыныц саны 25—30 мыцнан артпайтындыгы<br />

кѳміртектіц ерекше мацызы бар екенін кѳрсетеді.<br />

414

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!