Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
I<br />
Осы арада айта кететін бір мэселе жай заттардын, активтігі<br />
олардын құрылымына өте тәуелді. Айталык, азоттыц электртерістігі<br />
(3,04) фосфордан (2,19) жоғары, бірак азотқа Караганда<br />
ак фосфор анағұрлым активті. Азот тотығу үшін 3000° қызу<br />
керек, ал ак фосфор кәдімгі температурада түтанып кетеді.<br />
Бұлай болу себебі азоттыц молекуласы берік, оныц атомдары үш<br />
байланыспен (N =N ) біріккен, ал Р 4 молекуласында (127-сурет,<br />
А) атомдар бір байланыспен ғана ілініскен. Мұндағы Р = Р<br />
байланыс энергиясының шамасы бар болғаны 200 кДж/моль.<br />
Қ о л д а н ы л у ы. Фосфор көп мөлшерде шырпы өндірісінде<br />
колданылады. Ак фосфор жанғанда будак-будак калыц кабатты<br />
ак түтін (фосфор (V) оксиді) түзіледі, сондыктан оны «түтін<br />
шымылдығын» жасау үшін снаряд, бомбаларға салады. Зиянкес<br />
жәндіктерге карсы дәрі жасауға фосфор-органикалык препараттар<br />
синтезіне колданылады.<br />
§ 7. ФОСФОРДЫҢ СУТЕКПЕН ЖЭНЕ ГАЛОГЕНМЕН ҚОСЫЛЫСТАРЫ<br />
Фосфордың сутекпен екі косылысы бар: РН 3 (газ), Р 2Н 4<br />
(сұйык) -<br />
Фосфор сутекпен нашар косылады:<br />
2Р-{-ЗН2«=*:2РНз<br />
АН° = —20,92 кДж/моль<br />
Бұл реакцияны 350° жэне 2-107 Па кысымда жүргізгенде де<br />
РНз шығымы болғаны 2%.<br />
Сондыктан фосфорсутекті не фосфинді РНз алу үшін кальций<br />
фосфоридін тұз кышкылымен, тіпті сумен эрекеттейді:<br />
Са3Р 2 + 6НС1 =ЗСаСЬ + 2РНз<br />
Са3Р 2 + 6 Н 20 = ЗС а(0Н ) 2 + 2РН3<br />
Бұл реакция аммиак алынатын реакцияға ұқсас. РНз баска<br />
Жолмен ак фосфорды сілтілік ортада (50% ерітінді) реакцияластырса<br />
да түзіледі:<br />
Р 4 + ЗК0Н + ЗН20 РН 3 + ЗКН2Р 0 2<br />
2Р 4 + ЗВ а(0Н ) 2 + 6Н20 ^ 2 Р Н 3 + ЗВа(Н 2Р 0 2) 2<br />
Газ түріндегі фосфин — түссіз, сарымсак иісті, улы зат; күшті<br />
тотыксыздандырғыш, ауада 150 градуста ѳзінен-ѳзі оталады.<br />
Құрылымы NH3 сиякты, пирамида тэрізді<br />
/ N<br />
н I Н<br />
н<br />
РНз-тіц бөлінбеген кос электронды бүлты нашар гибридтанғандыктан<br />
оныц электрон донорлык касиеті NH3 карағанда әлсіздеу,<br />
сондыктан фосфин аммиак сиякты емес, косып алу реакцияларына<br />
бейімділігі кем, фосфоний РН 4 тұздары кейбір кышкылдарда<br />
ғана (НСЮ4, НС1, HBr, HI) болады, эрі ѳздері тұраксыз.<br />
Фосфин суда ерігенмен косылыс түзбейді. Фосфин да фосфоний<br />
400
Change language