2 не
2 не 2 не
Тарихынан. XVII ғасырдың алхимигі Геннинг Бранд (Германия, Гамбург, 1669) жастық элексирін іздеу талабында адам несебін кѳп етіп жинап, кайнатып суалтып, кұрғатып кұм және ағаш көмірін араластырып, ауа қатынастырмай өте күшті қыздырып, актығында бір қызык зат алады, онысы: караңғыда жаркырайды, ыстык. суға тастаса «бу» шығарады, ол буы ауада тұтанып кетеді т. б. Бұл жаңа зат көп жұртты қызықтырды. Бранд өзінің бұрынғы саудагер купецтігіне тартып осындай тәжірибелер көрсеткені үшін ақы алды, жаңа заттың болмашы мөлшерін көп алтынға сатты. Біраз уақыт өткен сон, Бранд фосфорды жасау кұпиясын Дрезден химигі Крафтка сатады, ол да қала-қаланы аралап Брандтың кәсібімен көп акша жинайды. Мұнан 11 жыл кейін Бойль (Англия) фосфор алудын әдісін табады, ол да одан пайда шығармак болыпты, бірак максатына жете алмай кайтыс болады. Боильдың ассистенті Гауаквиц жеке ғалымдарға, ғылыми мекемелерге фосфорды сатып көп байлық жинап алады. 1743 жылы химик А. Марграф фосфор алудын. оңай әдісін тауып, оны жариялайды, содан бастап «фосфор саудасы» тыйылады «фос» грек тілінде — жарық, «феро»— экелем деген сѳздер. Фосфор караңғыда жарқырайтындығынан «жарык әкелуші»— фосфор деп аталған. А л у жолы. Фосфорды бос күйде алу үшін фосфоритті кұм жэне кѳмірмен араластырып электр пеште (126-сурет) 1500°-ка дейін кыздырады, онда болатын реакциялардың жалпы теңдігі былай жазылады: Ca3(P 04)2 + 3Si02 + 5C = 3 CaSi0 3 + 5C0 + 2P. ДН° = 1359,8 кДж/моль Бөлініп шыққан фосфор буы салкындатылып, катты күйге аударылган фосфор, судын астына жиналады. Қасиеттері. Фосфордың екі аллотропиялык. түрі бар: ак жэне кара фосфор, алайда олардын арасында — күлгін, кызыл түрлері бар. Фосфордыц атомдары болып бірігеді. О° ОО Оу 126-сурет. Фосфор алынатын электр пештің схемасы 398 Р4, не Р2оо полимерлі молекула К Рг молекулалары N2 сиякты кұрылған, бірак 1000° С жогары температурада гана тұракты, 2000° С артык температурада атомга ажырайды. 1000° тѳмен жагдайда Р4 молекулалары тұракты, олар тетраэдр тэрізді болады (127-сурет). А к фосфор (d — модификация) фосфор буын тез салкындатканда түзіледі, катты кристалдык зат, меншікті салмагы 1,82°, t6° С = 44,1, t° С = 275 сұйык, не бу күйінде 1000°-ка дейін молекуласы Р4 одан жогары температурада Рг айналады. Ак фосфор таза күйінде түссіз болады, бірак сатудағы ак фосфор саргылт тарткан балауыз тэрізді болып келеді. Тѳмен температурада морт сынгыш, 15°-тан жо-
о -о о ( У jL ^ o — сУ j6— & л e r 6 — - e r . о — e r O'° 127-сурет. А—ак фосфордың Р4, Б — кара^ фосфордың құрылымы ғары жұмсап, пышақпен оңай кесіледі. Ауада оңай тотығады, әрі қараңғыда жарык шығарады, сәл кыздырса, мысалы үйкесе болғаны, жанып кетеді, жанғанда көп жылу бөліп шығарады. Фосфор ауада тотыға келіп, шыккан жылудың әсерінен өзіненәзі жануы да мүмкін. Ак фосфорды тотығудан сактау үшін су астында сақтайды: суда ол ерімейді, көміртек дисульфидінде, бензолда ериді. Ак фосфор — ѳте күшті у, ѳзіне тэн исі болады. Ак фосфорды 280-340°-қа дейін ауаныц қатысынсыз қыздырса, аллотропиялык екінші түрі — қызыл фосфорға айналады. Ак фосфорды ұзак сактаса, жарықтың әсерінен біртіндеп, ѳте баяу қызыл фосфорға айналады, сатудағы ақ фосфордың сарғылт болуы осыдан. Р4 молекуласында валенттік бұрыш 60°, яғни р — электрондардын әдетте түзетін бұрышынан кѳп кіші. Сондыктан Р — Р байланысы оңай үзіледі. Ақ фосфордың актив болуы, сактаганда полимерлі молекулата айналуы да осыдан. Қ ы з ы л фосфор, ақ фосфордан ѳзгеше оны балкытуга болмайды, кыздырса, бірден бута айналады (416°), буын жинап салкындатса, ак фосфорта айналады; ауада ѳте баяу тотытады, карацтыда жарык шығармайды. 260°-ка дейін кыздырганда гана жанады, күкіртті кѳміртегінде де, бензолда да ерімейді, улы емес. Меншікті салмагы 2,20. Қызыл фосфордың молекуласы ак фосфордың күрделі полимері деп есептеледі. Қызыл фосфор ешбір еріткіште ерімейтін болғандыктан, онын молекулалык салмағы аныкталтан жок. Ерімейтіндіктің бір себебі макромолекулалар, өте комакты үлкен болғандыктан ерітіндіге кѳше алмайды, екінші себебі макромолекуладаты атомдарды біріктіріп түртан валенттікті үзуге еріткіштің шамасы келмейді. Қара фосфорды алу үшін ак фосфорды 200°-та және 1,2* 1010 Па қыздырады. Соңты кезде кысымсыз сынап катализаторыньщ жәрдемімен алатын болды. Қара фосфорда атомдар коваленттік байланыс аркылы алты бұрыш жасайды. (127-сурет) олардан макромолекула түзіледі. Қара фосфор графитка ұксайды, р = 2,7, шала еткізтіш. \ Химиялык касиеті жағынан фіэсфор ѳте реакцияласкыш элемент, кѳпшілік заттармен тікелей косылысады, әрі кѳп мөлшерде жылу бөліп шығарады. Оттек, галогендер, күкірт және бірсыпыра металдармен ѳте оңай косылысады. 399
- Page 350 and 351: саны артқан сайын б
- Page 352 and 353: сутек кышқылдарыны
- Page 354 and 355: Сигіаттама H2S HaSe Нг
- Page 356 and 357: Күкірт А у а -су - Кү
- Page 358 and 359: дарға айналады. Сал
- Page 360 and 361: су ерітіндісінде т
- Page 362 and 363: H 2S 2 сутек пероксид
- Page 364 and 365: касиеті бар, демек
- Page 366 and 367: * J s / II \ Н О о O H о / о 4
- Page 368 and 369: (бұл реакция галоге
- Page 370 and 371: о о ,1 О, „ н о ч ІІ /°\
- Page 372 and 373: 7. Дикүкірт қ ы ш қ ы
- Page 374 and 375: лады, яғни күкірт д
- Page 376 and 377: өте өсігг кетеді, с
- Page 378 and 379: қасиетінен әлдекай
- Page 380 and 381: азот келеді, бірақ
- Page 382 and 383: катализатор. Соның
- Page 384 and 385: болуынан су молеку
- Page 386 and 387: 1 және химиялық тұр
- Page 388 and 389: Қышқыл тотықтырғыш
- Page 390 and 391: да азот оксидтерін
- Page 392 and 393: м ен — 10° пен + 140° С
- Page 394 and 395: Азотты қышқылдың т
- Page 396 and 397: сүйығы» (орысша «ца
- Page 398 and 399: Ауа иіргізетін Нит
- Page 402 and 403: I Осы арада айта кет
- Page 404 and 405: Фосфордың үш оксид
- Page 406 and 407: Фосфордың кышкылда
- Page 408 and 409: Фосфорлау қ ЫІц к ы
- Page 410 and 411: Бірак бұл реакция ж
- Page 412 and 413: АзНз-суйытылган қы
- Page 414 and 415: SbCl3 + 3NaOH = !Sb(O Hh + 3NaCl Sb
- Page 416 and 417: Өткен негізгі топт
- Page 418 and 419: наль торынан тұрад
- Page 420 and 421: Заттың сыртқы беті
- Page 422 and 423: ды. Қазақстанда Қар
- Page 424 and 425: С у газы генератор
- Page 426 and 427: Кальций карбиді ац
- Page 428 and 429: басқа газдардын, иі
- Page 430 and 431: К0Н + С 0 2 = КНС0з КНСО
- Page 432 and 433: тастар, шлифтайтын
- Page 434 and 435: Кәдімгі к ұ м да ква
- Page 436 and 437: Кремний кышкылы өт
- Page 438 and 439: мен кремнеземнен ш
- Page 440 and 441: Цемент казіргі зам
- Page 442 and 443: GeCl2 + 2KOH = Ge(OH)2 + 2KCl Те
- Page 444 and 445: PbO + C = Pb + CO Пиромета
- Page 446 and 447: Аккумулятор жасау
- Page 448 and 449: барлығы металдар, н
о<br />
-о<br />
о<br />
( У<br />
jL ^ o — сУ j6— & л<br />
e r 6 — - e r . о — e r<br />
O'°<br />
127-сурет. А—ак фосфордың Р4, Б — кара^ фосфордың құрылымы<br />
ғары жұмсап, пышақпен оңай кесіледі. Ауада оңай тотығады,<br />
әрі қараңғыда жарык шығарады, сәл кыздырса, мысалы үйкесе<br />
болғаны, жанып кетеді, жанғанда көп жылу бөліп шығарады.<br />
Фосфор ауада тотыға келіп, шыккан жылудың әсерінен өзіненәзі<br />
жануы да мүмкін. Ак фосфорды тотығудан сактау үшін су<br />
астында сақтайды: суда ол ерімейді, көміртек дисульфидінде,<br />
бензолда ериді.<br />
Ак фосфор — ѳте күшті у, ѳзіне тэн исі болады.<br />
Ак фосфорды 280-340°-қа дейін ауаныц қатысынсыз<br />
қыздырса, аллотропиялык екінші түрі — қызыл фосфорға айналады.<br />
Ак фосфорды ұзак сактаса, жарықтың әсерінен біртіндеп,<br />
ѳте баяу қызыл фосфорға айналады, сатудағы ақ фосфордың<br />
сарғылт болуы осыдан.<br />
Р4 молекуласында валенттік бұрыш 60°, яғни р — электрондардын<br />
әдетте түзетін бұрышынан кѳп кіші. Сондыктан Р — Р<br />
байланысы оңай үзіледі. Ақ фосфордың актив болуы, сактаганда<br />
полимерлі молекулата айналуы да осыдан.<br />
Қ ы з ы л фосфор, ақ фосфордан ѳзгеше оны балкытуга<br />
болмайды, кыздырса, бірден бута айналады (416°), буын жинап<br />
салкындатса, ак фосфорта айналады; ауада ѳте баяу тотытады,<br />
карацтыда жарык шығармайды. 260°-ка дейін кыздырганда гана<br />
жанады, күкіртті кѳміртегінде де, бензолда да ерімейді, улы<br />
емес. Меншікті салмагы 2,20. Қызыл фосфордың молекуласы ак<br />
фосфордың күрделі полимері деп есептеледі.<br />
Қызыл фосфор ешбір еріткіште ерімейтін болғандыктан, онын<br />
молекулалык салмағы аныкталтан жок. Ерімейтіндіктің бір<br />
себебі макромолекулалар, өте комакты үлкен болғандыктан ерітіндіге<br />
кѳше алмайды, екінші себебі макромолекуладаты атомдарды<br />
біріктіріп түртан валенттікті үзуге еріткіштің шамасы<br />
келмейді.<br />
Қара фосфорды алу үшін ак фосфорды 200°-та және<br />
1,2* 1010 Па қыздырады. Соңты кезде кысымсыз сынап катализаторыньщ<br />
жәрдемімен алатын болды. Қара фосфорда атомдар<br />
коваленттік байланыс аркылы алты бұрыш жасайды. (127-сурет)<br />
олардан макромолекула түзіледі. Қара фосфор графитка ұксайды,<br />
р = 2,7, шала еткізтіш. \<br />
Химиялык касиеті жағынан фіэсфор ѳте реакцияласкыш<br />
элемент, кѳпшілік заттармен тікелей косылысады, әрі кѳп мөлшерде<br />
жылу бөліп шығарады. Оттек, галогендер, күкірт және<br />
бірсыпыра металдармен ѳте оңай косылысады.<br />
399
Change language