You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Тарихынан. XVII ғасырдың алхимигі Геннинг Бранд (Германия,<br />
Гамбург, 1669) жастық элексирін іздеу талабында адам несебін кѳп етіп жинап,<br />
кайнатып суалтып, кұрғатып кұм және ағаш көмірін араластырып, ауа қатынастырмай<br />
өте күшті қыздырып, актығында бір қызык зат алады, онысы:<br />
караңғыда жаркырайды, ыстык. суға тастаса «бу» шығарады, ол буы ауада<br />
тұтанып кетеді т. б. Бұл жаңа зат көп жұртты қызықтырды. Бранд өзінің<br />
бұрынғы саудагер купецтігіне тартып осындай тәжірибелер көрсеткені үшін<br />
ақы алды, жаңа заттың болмашы мөлшерін көп алтынға сатты. Біраз уақыт<br />
өткен сон, Бранд фосфорды жасау кұпиясын Дрезден химигі Крафтка сатады,<br />
ол да қала-қаланы аралап Брандтың кәсібімен көп акша жинайды.<br />
Мұнан 11 жыл кейін Бойль (Англия) фосфор алудын әдісін табады, ол<br />
да одан пайда шығармак болыпты, бірак максатына жете алмай кайтыс<br />
болады. Боильдың ассистенті Гауаквиц жеке ғалымдарға, ғылыми мекемелерге<br />
фосфорды сатып көп байлық жинап алады.<br />
1743 жылы химик А. Марграф фосфор алудын. оңай әдісін тауып, оны<br />
жариялайды, содан бастап «фосфор саудасы» тыйылады «фос» грек тілінде —<br />
жарық, «феро»— экелем деген сѳздер. Фосфор караңғыда жарқырайтындығынан<br />
«жарык әкелуші»— фосфор деп аталған.<br />
А л у жолы. Фосфорды бос күйде алу үшін фосфоритті<br />
кұм жэне кѳмірмен араластырып электр пеште (126-сурет)<br />
1500°-ка дейін кыздырады, онда болатын реакциялардың жалпы<br />
теңдігі былай жазылады:<br />
Ca3(P 04)2 + 3Si02 + 5C = 3 CaSi0 3 + 5C0 + 2P.<br />
ДН° = 1359,8 кДж/моль<br />
Бөлініп шыққан фосфор буы салкындатылып, катты күйге<br />
аударылган фосфор, судын астына жиналады.<br />
Қасиеттері. Фосфордың екі аллотропиялык. түрі бар: ак<br />
жэне кара фосфор, алайда олардын арасында — күлгін, кызыл<br />
түрлері бар.<br />
Фосфордыц атомдары<br />
болып бірігеді.<br />
О° ОО Оу<br />
126-сурет. Фосфор алынатын<br />
электр пештің схемасы<br />
398<br />
Р4, не Р2оо полимерлі молекула<br />
К<br />
Рг молекулалары N2 сиякты<br />
кұрылған, бірак 1000° С жогары<br />
температурада гана тұракты,<br />
2000° С артык температурада<br />
атомга ажырайды. 1000° тѳмен<br />
жагдайда Р4 молекулалары тұракты,<br />
олар тетраэдр тэрізді болады<br />
(127-сурет).<br />
А к фосфор (d — модификация)<br />
фосфор буын тез салкындатканда<br />
түзіледі, катты кристалдык<br />
зат, меншікті салмагы 1,82°,<br />
t6° С = 44,1, t° С = 275 сұйык, не<br />
бу күйінде 1000°-ка дейін молекуласы<br />
Р4 одан жогары температурада<br />
Рг айналады.<br />
Ак фосфор таза күйінде түссіз<br />
болады, бірак сатудағы ак фосфор<br />
саргылт тарткан балауыз тэрізді<br />
болып келеді. Тѳмен температурада<br />
морт сынгыш, 15°-тан жо-
Change language