Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Нитраттар осылайша, оттек үзіп шығаратын болғандықтан,<br />
жоғары температурада күшті тотықтырғыш болып табылады,<br />
ал еріген күйде ондай қасиеттері болмайды.<br />
Нитраттардың ішінде маңыздылары — натрий, калий, аммоний<br />
жэне кальций нитраттары, бүларды кѳбіне селитра деп атайды.<br />
Натрий нитраты NaN03 табиғи қор түрінде кездеседі;<br />
тыңайтқыш ретінде жэне азоттыц басқа косылыстарын алу үшін<br />
колданылады.<br />
Калий нитраты KN03 жаратылыста аз кездеседі, көбіне<br />
натрий нитраты мен калий хлоридініц арасындағы алмасу реакциясы<br />
аркылы алынады. Калий нитраты кара түсті, мылтык<br />
дәрісін жасауға колданылады. Қара дэрі селитра (75%), күкірт<br />
(10%) жэне көмір (15%) үшеуініц коспасы. Мылтык дәрісі<br />
оталғанда бірнеше күрделі реакциялар өтеді; оларды жобалап<br />
мына тецдікпен көрсетуге болады.<br />
2KN03 + 3C + S = N2 + 3C02 + K2S<br />
Мұндағы түзілетін газдардыц көлемі «дәрініц» көлемінен<br />
2000 есе артык, оныц копарғыш күші де осыған байланысты.<br />
Аммоний нитраты NH4N 03 азот кышкылын аммиакпен<br />
бетараптау, аркылы алынады. Бұл азотты тыцайткыштардыц<br />
негізгісініц бірі жэне органикалык заттармен коспасы қопарылғыш<br />
болғандықтан, ондай коспаны аммонал деп атап, ѳнеркәсіптік<br />
жұмыстарда копаргыш зат ретінде колданады.<br />
Кальций нитраты C a(N 03)2, осы кезде азот кышкылын<br />
экпен бейтараптау аркылы алынады; бүл да тыцайткыш<br />
ретінде колданылады.<br />
§ 5 . А З О Т Қ Ы Ш Қ Ы Л Ы Н Ы Ң Ѳ Н Д І Р І С І<br />
Азот кышкылын ѳндірудіц бірнеше эдісі бар. Олармен тарихи<br />
ретімен танысамыз.<br />
1. Селитрадан алу. XVII ғасырдыц ортасынан XX<br />
гасырдыц басына дейін, 2,5 гасыр бойы, бүкіл жер жүзінде<br />
азот кышкылын алудыц эдісі, натрий селитрасын .концентрленген<br />
күкірт кышкылымен араластырып кыздыру (Глаубер), эдісі<br />
болды.<br />
NaN 03 + H2S 0 4 = NaHS04 + HN03<br />
Бұл әдіс казіргі кезде лабораторияларда ғана және кейбір<br />
натрий селитрасы көп жерлерде колданылады.<br />
2. Ауадан алу. 1905 жылы Норвегия елінде (Беркиланд<br />
пен Эйде) ауадагы азот пен оттекті косып, азот кышкылына<br />
аударудыц техникалык эдісі табылды. Мұндағы химиялык<br />
реакциялар осы тараудыц § 3 жазылган. Электр доғаныц жалынын<br />
екі күшті электромагниттіц арасына орналастырса, онда жалын,<br />
диск тәрізді дѳцгелек түрге келеді (124-сурет), осы максатка<br />
колданылатын доғалардыц дисклерініц диаметрі 3 м-ге жетеді,<br />
енді осыны арнаулы пештерге орналастырып ішіне ауа үрлейді,<br />
пештіц ішініц температурасы 3000—3500° С болады; соныц<br />
395
Change language