Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
сүйығы» (орысша «царская водка», латынша aqua regia — патша<br />
суы дегеннен) деп атаған. «Патша сұйығының» әрекеті былай<br />
түсіндіріледі, әуелі азот қышқылы тұз кышкылын тотыктырады;<br />
онда бос күйіндегі хлор жэне нитрозил хлориді NOC1 түзіледі.<br />
HN03 + 3HC1=C12 + 2H20 + N0C1,<br />
енді нитрозил хлориді айырылып азот оксиді NO мен хлор Cl2<br />
түзіледі.<br />
Осы реакциялардан бѳлініп шыккан хлор алтынмен косылып<br />
алтын трихлоридін түзеді, алтын трихлориді суда ерігіш түз,<br />
сондыктан үстіртін Караганда алтын «патша сұйығында» еріген<br />
болып көрінеді, реакцияныц нәтижесін былай жазуға болады:<br />
Au + 3HCl + H N 03 = AuCl3 + N0 + 2H20<br />
AuCl3 + HCl = H[AuCU]<br />
Азот кышкылы, азот косылыстарыныц ішінде, ѳте кѳп жэне<br />
эр түрлі мацызды жерлерде колданылатын зат. Азот қышкыллы<br />
кѳп мѳлшерде, азот тыцайткыштары жэне органикалык<br />
бояғыштар ѳндірісінде колданылады. Химиялык ѳнеркэсіпте кѳп<br />
процестерде тотықтырғыш ретінде, сонымен катар түтінсіз мылтык<br />
дэрісін, копаргыш заттарды жасауда колданылады.<br />
Т ү з д а р ы. Азот кышкылыныц түздарын нитраттар<br />
деп атайды. Оларды алу үшін кѳбінесе азот кышкылымен тиісті<br />
металға, не оныц оксидіне эрекет етеді.<br />
Нитраттарды, Менделеев кестесініц кѳрші топтарындағы<br />
туздармен, бір жағынан сульфаттар, екінші жагынан карбонаттармен,<br />
салыстыруға болады. Нитраттар сульфаттардан гөрі<br />
түраксызырак келеді, сондыктан булардыц саны олардан аз,<br />
мысалы кейбір оцай тотығатын ( C r --), не жеціл гидролизденеѴін<br />
катиондардыц (Sb"', Sn-") сульфаттары бар, ал нитраттары<br />
жок. Карбонаттар нитраттардан да тураксызырак, мысалы<br />
Fe, Cr, Al, Cu нитраттары бар, карбонаттары жок.<br />
Нитраттардыц барлыгы да суда жаксы ериді, температура<br />
кѳтерілсе ерігіштігі ѳседі. Қурғак нитраттардыц бәрі кыздырғанда<br />
айырылып, оттегін бөліп шығарады, оттектен баска бөлініп<br />
шығатын өнімдер нитрат түзуші металдьщ активтігіне карай, әр<br />
түрлі болады. Активті магнийге дейінгі металдардыц нитраттары<br />
оттектен баска нитрит береді, мысалы:<br />
2NaN03 = 2NaN02 + 0 2<br />
Магнийден бастап мыска дейінгі металдардыц нитраттары<br />
оттекпен катар оксидтер береді, мысалы:<br />
2Cu(N03)2 = 2Cu0 + 4N 02 + 0 2<br />
Мыстан активтігі нашар металдардыц нитраттары, оттектен<br />
баска азот диоксидін жэне дербес металл береді,<br />
мысалы:<br />
394<br />
2AgN03 = 2 Ag + 2NOs + 0 2
Change language