2 не

да азот оксидтерінің ерекше маңызы болды. Гей-Люссакқа бұлар
көлем қатынас- заңына жақсы мыса-л^Дальтонға еселі катынас
заңына көрнекті дәлел болды; Энгельс азот оксидтерін диалектиканың
санның өзгеруінен сапаның өзгеретіндік заңынан мысал
ретінде пайдаланды.
Диазот оксиді N2O алу үшін аммоний нитратын балқытып
(169°С), одан әрі қыздырса, 190°С шамасында айрылады
(Пристли, 1776):
N H4N 0 3= 2H20 + N 20
Аса кыздырса, 300°-та копарылыс береді.
Диазот оксиді — түссіз, ұнамды иісті, суда еритін (1:1,3) газ.
Сумен қосылыс түзбейді.
N 20 эндотермиялық косылыс болғандықтан, кыздырғанда
(700° С) айрыла бастайды:
2N20 = 2N2 + 0 2
АН0= -1 6 3 ,2 кДж/моль
сондыктан бұл кыздырган жагдайда тотықтырғыш, мысалы шала
жанган шыра, фосфор, күкірт сиякты жангыш заттар мұның
ішінде жаксы жанады.
Аз мѳлшерде оттекпен араластырып дем алуға пайдаланса,
адам ауырғандыкты сезбейді, міне, мұны жеңіл операцияларда
қолданады. Біраз уакыт дем алса, адам көңілденіп шаттана бастайды,
сондыктан оны «шаттандырғыш» газ деп те атаган.
Диазот оксидінің бұл касиетін алғаш зерттеушінің бірі атакты
Дэви (1798 ж.) оны иіскегеннен «мен лабораторияда есалаң
кісідей биледім» деп жазған.
N 20 суда нашар ериді, ерітіндісі бейтарап тұз түзбейтін
оксидтерге жатады. Алайда ол азоттылау, кышкыл айрылғанда
түзіледі, осыған карап оны осы кышкылдыц ангидриді деп есептеу
ге де болады:
НО — N = N — 0 H ^ H 20 + N = N = 0
Рентген күрылымдык анализ бойынша N 20 зерттегенде, оның
кұрамындағы үш атом тіке сызық бойымен орналасканы аныкталды,
электрлік диполь моменті бар (|л = 0,14D ). Азоттың (N + )
sp — гибридизациясы аркылы түзілген онын молекуласынын кұрылымы
мына біріне-бірі ауысып отыратын, екі кұрылымнын
аралығында болады:
:Ы ~ М ~ о Г ^Г ;~ Ы = Ы = Ö:
• #
Азот оксиді NO. Азот пен оттек 1200° жогары температурада
(электр ұшкынында) реакцияласа бастап, температура
жоғарылаған сайын (3000° С) мына тепе-теңдік оңға ығыса
береді (Кавендиш, 1785):
N 2 + 0 2^ 2 N 0 ;
АН0= 179,9 кДж/моль
Атмосферада найзағай әсерінен көп мөлшерде азот оксиді түзіледі.
388