2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

Енді 7,10:6,024-1023= 1,178-10 23 см3, бұл мыстың бір атомынын, көлемі. Әрбір атомды кубтың ішіне енгізілген шар деп карауға болады. Онда атомдык диаметрін табу үшін, онын, көлемінен куб түбірін есептеп шығарады: d смт \ j 1,178-10-23 = 2 ,2 8 -10_8 см. Радиусын табу үшін екіге бөлеміз, демек, мыс атомынын, радиусы 1,14-10~8 см яғни 0,114 нм Радиустың дәлірек мәнін рентгенометрия әдісімен аныктайды, бірак оның жаңағы жуықтап тапқан радиустан үлкен айырмашылығы жоқ. Атомдардың радиусы ѳте кішкене болады, мысалы, осы мыстың он миллион атомын катар тізсе, тізбектің ұзындьіғы 2,6 мм ғана болады екен. § 8. АТОМДАР МЕН МОЛЕКУЛАЛАРДЫҢ ТАБИҒАТТА АНЫҚ БАРЛЫҒЫ Атом-молекула теориясынық арқасында XIX ғасырдың екінші жартысында химия ғылымы тез дамып, зор табыска жетті. Бірак сол XIX ғасырдың аяк шенінде Германияда өріс алған идеалист а философияның ықпалымен В. Оствальд бастаған бірнеше жаратылыс зерттеуші ғалымдар атом мен молекуланын, барлығына күмән келтіріп, олардын, табиғатта барлығына карсы шыкты. Олардын, пікірінше, атом-молекула теориясы объективтік болмыска сәйкеспейді, атом жэне молекула дегендерді ғалымдар химиялык процесті түсінуді жецілдету үшін өздері ойлап шығарған. Оставльд және оныц пікірін колдаушылардың түсінігінің негізі — абстракты энергия, оларша энергияның материямен еш байланысы жоқ, химиялык элементтерді материяньщ белгілі түрлері деп қарамай, химиялык энергияның әр түрлі формасы деп караған. Бұларға карсы материалист ғалымдар: зат ұсак бәлшектерден тұрады, ол ұсак бѳлшектер — атом мен молекулалар — табиғатта анык бар заттар деп санады. Энергия материяньщ қозғалысынан туады, соныц кѳрінісі деп санады. В. И. Ленин «Материализм жэне эмпириокритицизм» деген ецбегінде, бұл идеалистердіц пікірініц ғылымға жат екенін, атом мен молекулалардыц бар екендігіне ғылымда аціылған жацалыктардыц күмән калдырмайтындығын көрсетті. XX ғасырдың басында ашылған тамаша ғылыми табыстар атомдар мен молекулалардыц барлығына толык сенім туғызды; акырында бұған Оствальдтыц да көзі жетті. С М 2-сурет. Перрен тәжірибесі Идеалистерге соккы берген тамаша эксперименталдык зерттеулердіц бірін француз ға - лымы Перрен (1910 ж.) жүргізді. Қинетикалық теория бойынша белгілі бір температурадағы газдыц туғызатын кысымы газдыц молекулаларыныц концентрациясына ғана тәуелді. Жер бетінен биіктеген сайын

ауаныц қысымы кемиді, өйткені ауадағы молекулалар концентрациясы азаяды. Жер бетінен биіктеген сайын әр түрлі массалардың молекулаларының концентрациясы қалай өзгеретіндігін есептеп шығаруға кинетикалық теория мүмкіншілік береді. Молекулалар өте кішкене болғандықтан, олардың әр түрлі биіктікте қалай тарап орналасатындығын білуге, сөйтіп кинетикалық теорияныц есептерін экспериментпен дәлелдеуге ол кезде мүмкіншілік болмады. , Перрен атмосфераның моделін жасады, онда дара молекулалардың ролін гуммигут деген заттан жасаған мөлшері бірдей кішкене түйіршіктер атқарды. Ондай жасанды «молекулаларды» микроскоп арқылы кѳруге болады (2-сурет). Түйіршіктерді бір ерімейтін сұйықтыкпен шайкап араластырып қойса, олар біраз уакыт өткен соц ыдыс бойына белгілі бір заңдылықпен орналасады. Ыдыстың әр түрлі биіктігіндегі түйіршіктерді санап, олардын, концентрациясы ыдыстың бойымен биіктесен сайын азаятындығы кинетикалык теорияныц айтуына сай екендігі анықталды. Демек, Перренніц моделіндегі түйіршіктердіц козғалысы, кинетикалык теорияға сәйкес молекулалар козғалысын елестетіп, ол теорияныц молекулалар жайында айтқаныныц дүрыс екендігін дәлелдейді. Перренніц бұл тәжірибесі молекулалардыц анык бар екендігін жақсы дәлелдейді. Перрен тәжірибесінен кейін Оствальд атоммолекула теориясын ғылыми дәлелденген теория деп таныды. Перрен молекулалардыц бар екендігін дәлелдеумен тынбады, 1 мольдегі молекулалар санын да есептеп шыгарды: оныц есебінше 1 мольде 6,5-1023 молекула бар екен. Бүл сан одан кейін баска эр түрлі әдістермен есегітеліп 6,024-1023 екендігі дэл анықталды. Бұл санды Авогадроныц күрметіне Авогадро саны дейді. Бұл санды пайдаланып, толып жаткан, мысалы, дара молекуланыц, атомныц граммен есептелген массасын табуға болады. Қазіргі кезде молекулалардыц да, атомдардыц да шамаларын — диаметрі, радиусы т. б. ѳлшеп, есептеп шығарудыц мүмкіншіліктері туды. § 9. ХИМИЯ ТІЛІ Химиялык элементтерді бір белгімен кескіндеу алхимиктерден басталады. Темір, мыс, корғасын, күміс, алтын, сынап сиякты элементтерге алхимиктердіц берген белгісі жоғарыда (1-сурет) келтірілген. Элементтіц атомдарын белгілеуге Дальтонныц пайдаланған белгілері де сол суретте кѳрсетілген. Осы күнгі біз колданып жүрген белгілер — элементтердіц латынша аттарының (1813 жылы Берцелиус ұсынған) бас әріптері. Қазіргі түсінік бойынша әрбір белгі (символ) кай элемент екенін кѳрсеткеннен баска, сол элементтен қанша алынғанын кѳрсетеді. Мысалы, О деген белгі, баска элемент емес, алынған оттек екенін, сонымен қабат ол оттектіц бір атомы, яки 16 с. б. еке- 37

ауаныц қысымы кемиді, өйткені ауадағы молекулалар концентрациясы<br />

азаяды.<br />

Жер бетінен биіктеген сайын әр түрлі массалардың молекулаларының<br />

концентрациясы қалай өзгеретіндігін есептеп шығаруға<br />

кинетикалық теория мүмкіншілік береді. Молекулалар өте кішкене<br />

болғандықтан, олардың әр түрлі биіктікте қалай тарап орналасатындығын<br />

білуге, сөйтіп кинетикалық теорияныц есептерін<br />

экспериментпен дәлелдеуге ол кезде мүмкіншілік болмады.<br />

, Перрен атмосфераның моделін жасады, онда дара молекулалардың<br />

ролін гуммигут деген заттан жасаған мөлшері бірдей<br />

кішкене түйіршіктер атқарды. Ондай жасанды «молекулаларды»<br />

микроскоп арқылы кѳруге болады (2-сурет). Түйіршіктерді бір<br />

ерімейтін сұйықтыкпен шайкап араластырып қойса, олар біраз<br />

уакыт өткен соц ыдыс бойына белгілі бір заңдылықпен орналасады.<br />

Ыдыстың әр түрлі биіктігіндегі түйіршіктерді санап, олардын,<br />

концентрациясы ыдыстың бойымен биіктесен сайын азаятындығы<br />

кинетикалык теорияныц айтуына сай екендігі анықталды.<br />

Демек, Перренніц моделіндегі түйіршіктердіц козғалысы,<br />

кинетикалык теорияға сәйкес молекулалар козғалысын елестетіп,<br />

ол теорияныц молекулалар жайында айтқаныныц дүрыс екендігін<br />

дәлелдейді.<br />

Перренніц бұл тәжірибесі молекулалардыц анык бар екендігін<br />

жақсы дәлелдейді. Перрен тәжірибесінен кейін Оствальд атоммолекула<br />

теориясын ғылыми дәлелденген теория деп таныды.<br />

Перрен молекулалардыц бар екендігін дәлелдеумен тынбады,<br />

1 мольдегі молекулалар санын да есептеп шыгарды: оныц есебінше<br />

1 мольде 6,5-1023 молекула бар екен. Бүл сан одан кейін баска<br />

эр түрлі әдістермен есегітеліп 6,024-1023 екендігі дэл анықталды.<br />

Бұл санды Авогадроныц күрметіне Авогадро саны<br />

дейді. Бұл санды пайдаланып, толып жаткан, мысалы, дара молекуланыц,<br />

атомныц граммен есептелген массасын табуға болады.<br />

Қазіргі кезде молекулалардыц да, атомдардыц да шамаларын<br />

— диаметрі, радиусы т. б. ѳлшеп, есептеп шығарудыц мүмкіншіліктері<br />

туды.<br />

§ 9. ХИМИЯ ТІЛІ<br />

Химиялык элементтерді бір белгімен кескіндеу алхимиктерден<br />

басталады. Темір, мыс, корғасын, күміс, алтын, сынап сиякты<br />

элементтерге алхимиктердіц берген белгісі жоғарыда (1-сурет)<br />

келтірілген. Элементтіц атомдарын белгілеуге Дальтонныц<br />

пайдаланған белгілері де сол суретте кѳрсетілген. Осы күнгі<br />

біз колданып жүрген белгілер — элементтердіц латынша аттарының<br />

(1813 жылы Берцелиус ұсынған) бас әріптері.<br />

Қазіргі түсінік бойынша әрбір белгі (символ) кай элемент екенін<br />

кѳрсеткеннен баска, сол элементтен қанша алынғанын<br />

кѳрсетеді. Мысалы, О деген белгі, баска элемент емес, алынған<br />

оттек екенін, сонымен қабат ол оттектіц бір атомы, яки 16 с. б. еке-<br />

37

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!