2 не

азот келеді, бірақ бұл азот негізінде органикалык косылыстар
түрінде болады.
Ж ер шарының кей жерлерінде Оңтүстік Америка (Чили),
Закавказье, Орта Азияда азоттың минералдык косылыстар
түрінде біркатар қорлары бар (N a N 0 3 K N 0 3 түрінде). Азот
белок заттарының күрамында болады. Азоттың атомдарымен
иондары күн атмосферасынан табылган. Уран мен нептунда ол
аммиак түрінде кездеседі.
Азотты н тарихынан. Ауада азот бар екендігі Қытайда
VIII ғасырда Мао-Хоаның жұмыстарында жазылған. Европада,
азоттың ашылуы ауаның күрделі қоспа екендігін білумен кабат
жүрді. Осы бағытта азотты алғаш 1772 жылы зерттеген Даниэль
Резерфорд оның дем алуға, жануға жәрдемсіз екендігін аныктап
«улы ауа» деп атаған; сол жылы, ағылшынның екінші ғалымы
Пристли азотты баскаша жолмен алып «флогистонданған ауа»
деп ат қойған. 1773 жылы Карл Вильгельм Шееле (Швеция)
ауаныц екі газдан тұратынын, оныц бірі «бұзылған ауа» екендігін
аныктайды. Сол уакытта Кавендиш те (Англия) сондай корытындыға
келеді. 1776 жылы Антуан Лоран Лавуазье осы айтылған
«улы», «флогистонданған», «бүзылған ауаны» тексеріп соныц
барлыгы бір зат екендігіне кѳзі жетіп ауаныц бұл бѳлігін азот
(грекше «а» өзінен кейінгі сөзді теріс мағынаға аударатын
бөлшек «зоэ»— тіршілік) тіршіліксіз деп, азотсыз тіршіліктіц.
жок екендігін білмегендіктен, Л авуазье азотка кате ат қойған.
Азотты, англо-саксон тілінде сѳйлейтін елдерде Nitrogen «селитра
тугызушы», неміс тілінде Stickstoff —«тұншыктырғыш материя»
деп атайды.
Лавуазье атын теріс койғанмен, азот тіршілікке ѳте керек
элемент. Азот белок күрамына кіретіндіктен, бүкіл ѳсімдік пен
жануарлардыц дене кұрамында болады. Клеткаларда болатын
белоктардыц түрлі ѳзгерістері тіршілік процестерініц негізі,
сондыктан белоксыз, демек азотсыз тіршілік жок.
А л у жолдары. Азотты ѳндірісте сүйылткан ауадан,
оттекпен екеуініц кайнау температураларыныц айырымы 12,8°С
( 0 2= — 183°С, N 2= — 195,8°С) пайдаланып ажыратып алады.
(VII тарау, § 7). Азот пен оттекті ажырату үшін бұларды бір ‘
конденсациялайды.
Кайнау температурасы жоғарырак сұйык оттектіц буы, кайнауы
тѳмен сүйық азотпен ж анасқанда конденсацияланады.
Оттек буыныц конденсациялануы кезінде бѳлініп шыгатын жылу
есебінен сүйык азот буға (газға) айналады. Осы айтылғанды
бірнеше мәртебе кайталаса, газ күйінде таза азот, сүйықтык
түрінде таза оттек алынады.
Азот аз мѳлшерде, лабораторияда керек болтан кезде, оны
мына эдістердіц бірімен алады.
1. Аммиакты кыздырған мыс оксидініц арасымен ѳткізеді:
378
3C u0 + 2NH3= 3Cu + 3H20 + N2
2. Аммоний нитритін айырады: