2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

НсҚгаз) * “ Т Г 110-сурет. Хлорсутек синтездейтін кондырғының схемасы хлор мен сутекті алдын ала тазалап, ерітуге дистилляцияланған су алынса химиялык таза тұз кышкылын алуға болады. Тұз кышкылының концентрленген ерітіндісін кыздырғанда алдымен HCl буланып ұшады, бірак концентрациясы 20,2% жеткенде HCl ұшуы токталып, температура 110° жеткенде ерітінді кайнап айдала бастайды. Тұз кышкылыныц сұйык ерітіндісін кыздырғанда әуелі су ұшып, концентрациясы 20,2% көтерілгенде ерітінді түгел айдалады. Бұл өзімізге таныс өзгермей кайнайтын ерітіндініц түзілуі. Осымен катар тұз кышкылы тѳмен температурада НС1-Н2СУ, НС1-2Н20 , НС1-ЗН20 сиякты кристаллогидраттар түзеді. Олардыц балку температуралары жазылу ретіне сэйкес — 15, — 18, — 25°. Сүйык хлормен С12НС1, С12-2НС1 сиякты косылыстар түзеді, жазылуына сәйкес 4° = -— 115°, — 121°. § 5. ТҰЗ Қ Ы Ш Қ Ы Л Ы Н Ы Ң ТҰЗДА РЫ Тұз кышкылыныц тұздарын хлоридтер деп атайды. Олардын кѳбісі суда жаксы ериді. Ерімейтіндер: AgCl, CuCl, AuCl, TIC1, PbCl2. Фторидтер тәрізді хлоридтердің де табиғаты топтар жэне периодтар бойынша алғанда белгілі бір зацдылыкпен ѳзгереді. Мысалы, III периодтыц элементтері түзетін хлоридтерді алайык: NaCl M gC l2 АІСІз SiCl4 РС15 (SCI6) Тбалку 800 714 193 — 70 159 (бірден булану) табиғаты негіздік амфотерлі кышкылдык Бүл катардагы хлоридтердіц химиялык байланысы алгашкыда иондык болса, соцында коваленттікке айналады. Ионды хлоридтердіц бастылары сілтілік, сілтілік-жер (Li мен Be баскасы) металдары жэре лантаноидтердіц кѳбісі түзетін тұздар — катты кристалдар, ѳзіндік жогары балку температуралары бар. Ковалентті хлоридтерді бейметалдар береді, олар газдар, сұйыктыктар не оцай балкитын катты заттар. Бұларды табиги түздар жэне жасанды тұздар деп екі топка белуге де болады. Табиғи тұздардыц бастылары — а с тұзы (галит) NaCl, сильвин КС1, магний хлориді M gCb, сильвинит NaCl-KCl жэне карналит K C l-M g C b -6Н20 сиякты кос түздар жэне т. б. Бүл табиғи тұздар жаратылыста үш түрде: суларда (бұлак 334

ө зен , көл, теңіз т. б.) еріген күйде, ащы (тұзды) көлдерде шөгінді әрі сөлінде еріген күйде және жер қабатында казба қатты тұз түрінде кездеседі. Бұлардын. ішінде ең көбі, әрі көп қолданылатьіны а с түзы. Өте ерте зам анда жер шары түзіле бастаған кезде, оны корш аған заттар элемент күйінде — газ не бу түрінде ғана болған. Біртіндеп соныц бәрі суи келе, газ күйіндегі хлор мен натрийдің буы косылысып натрий хлориді түзілген, одан сутек пен оттек қосылысып су гүзілген. Ол су ж ердің бетіне келіп ондағы ойпаттарды толтырған, сөйтіп алғаш қы мұхит пайда болады. Атмосферадағы ж әне жер бетіндегі суға ерімтал заттар мұхит суына ж иылады, сөйтіп ас тұзы ол магма катып тау түзілгенде, тау денесінде болды, бірак ж ы лдар бойы ж ауған жанбыр мен кар суы оны да ерітіп, бұлак, өзен суы аркы лы мұхитка жинады. Тұнғыш мұхит ас тұзыньщ алғаш коры еді, біздін заманымы здағы жер бетінде, жер кабаты нда, жер кыртысында кездесетін еріген, шөккен не тас болып каткан ас тұзы осыдан тараған. Қазіргі кездің теңіз, мүхит суларында орта есеппен 3%-ке жуык еріген ас тұзы бар. Ол қатты түрде болса 20 миллион кубкилометр көлем алар еді; мұның өте көп екендігін байқау үшін ол түзды жердің құрғақ бетіне (149 миллион км'2) жайған болсақ қалыңдығы 100 м артық кабат болар еді. Еріген түз бұлактардың, езен, көлдің суында болады. Кейбір ащы көлдердегі түз мөлшері 26% дейін барады, міне, осы көлдер суалғанда түз түбіне ш ѳ г е - д і. Бізде ондай ірі кѳлдер Эльтон, Баскұншак, Ж ақсыкылыш (Арал теңізінің мақы), Тобылжан, Каряков (Павлодар облысы), Орқаш (Қостанай облысы). Осылармен қатар ас түзы жер кабатында катты тұз түрінде кездеседі, мұны қазба тұздар қатарына қосады. Мұндай орында Артемьевск (Донбасс), Елек (Орынбор түбі), Солотвино (Закарпатьеде), Шөладыр (Алматы маңы) жэне Кавказ, Сібір т. б. жерлерде бар. Қазба тұздар ерте уакытта болған теңіздердің, үлкен ащы көлдердін суалғаннан кейінгі калдығы. А л у жолдары — теңіз суындағы тұзды алудың әзірге арзан жолы табылған жок. Көлдердегі шөгінді түз түз комбайыны не т ү з сорғыш (солесос) деген машина (ІІІ-сурет) жәрдемімен алынады. 1-болаттан жасалган айналмалы үсатқыш, 2-пневматикалык труба, 3-үсатылған тұзды сөлімен араластырып сорып ілгері айдайтын насос, 4-қүбыр, 5-тұз жинайтын резервуар, 6-элеватор — шығырдағы сияқты айналып тұратын, бірак асты . тесік бакырлар; резервуардағы түзды күреп алып бара жаткан жолында, шашырап тұрған су бакырдағы тұзды жуып тесігінен ағып өтеді; бакырдағы тұзды элеватор тура темір жол вагонына тиейді. Бір комбайн 7 мың кісінің жүмысын істейді. Жер қойнындағы қатты тұзды шахта жасап ѳндіреді (112- еурет). Ac тұзының адамның тіршілігіне, шаруасына керектігі сондай, орта есеппен, бүкіл жер жүзінде, әрбір адамға жылына 8 кг ас түзы ұсталады екен. Тұз қышкылының, табиғи түздарының ішінде, тағы бір ете маңыздысы калий хлориді — КС1, оны сильвиннен не сильвинит- 335

НсҚгаз)<br />

* “ Т Г<br />

110-сурет. Хлорсутек синтездейтін<br />

кондырғының схемасы<br />

хлор мен сутекті алдын ала тазалап,<br />

ерітуге дистилляцияланған<br />

су алынса химиялык таза<br />

тұз кышкылын алуға болады.<br />

Тұз кышкылының концентрленген<br />

ерітіндісін кыздырғанда<br />

алдымен HCl буланып ұшады,<br />

бірак концентрациясы 20,2% жеткенде<br />

HCl ұшуы токталып, температура<br />

110° жеткенде ерітінді<br />

кайнап айдала бастайды.<br />

Тұз кышкылыныц сұйык ерітіндісін<br />

кыздырғанда әуелі су<br />

ұшып, концентрациясы 20,2% көтерілгенде<br />

ерітінді түгел айдалады.<br />

Бұл өзімізге таныс өзгермей кайнайтын ерітіндініц<br />

түзілуі. Осымен катар тұз кышкылы тѳмен температурада<br />

НС1-Н2СУ, НС1-2Н20 , НС1-ЗН20 сиякты кристаллогидраттар<br />

түзеді. Олардыц балку температуралары жазылу ретіне сэйкес<br />

— 15, — 18, — 25°. Сүйык хлормен С12НС1, С12-2НС1 сиякты<br />

косылыстар түзеді, жазылуына сәйкес 4° = -— 115°, — 121°.<br />

§ 5. ТҰЗ Қ Ы Ш Қ Ы Л Ы Н Ы Ң ТҰЗДА РЫ<br />

Тұз кышкылыныц тұздарын хлоридтер деп атайды.<br />

Олардын кѳбісі суда жаксы ериді. Ерімейтіндер: AgCl, CuCl,<br />

AuCl, TIC1, PbCl2.<br />

Фторидтер тәрізді хлоридтердің де табиғаты топтар жэне<br />

периодтар бойынша алғанда белгілі бір зацдылыкпен ѳзгереді.<br />

Мысалы, III периодтыц элементтері түзетін хлоридтерді алайык:<br />

NaCl M gC l2 АІСІз SiCl4 РС15 (SCI6)<br />

Тбалку 800 714 193 — 70 159 (бірден булану)<br />

табиғаты негіздік амфотерлі кышкылдык<br />

Бүл катардагы хлоридтердіц химиялык байланысы алгашкыда<br />

иондык болса, соцында коваленттікке айналады. Ионды хлоридтердіц<br />

бастылары сілтілік, сілтілік-жер (Li мен Be баскасы)<br />

металдары жэре лантаноидтердіц кѳбісі түзетін тұздар — катты<br />

кристалдар, ѳзіндік жогары балку температуралары бар. Ковалентті<br />

хлоридтерді бейметалдар береді, олар газдар, сұйыктыктар<br />

не оцай балкитын катты заттар.<br />

Бұларды табиги түздар жэне жасанды тұздар деп екі топка<br />

белуге де болады.<br />

Табиғи тұздардыц бастылары — а с тұзы (галит) NaCl,<br />

сильвин КС1, магний хлориді M gCb, сильвинит NaCl-KCl<br />

жэне карналит K C l-M g C b -6Н20 сиякты кос түздар жэне<br />

т. б. Бүл табиғи тұздар жаратылыста үш түрде: суларда (бұлак<br />

334

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!