2 не
2 не 2 не
Химиялык жағынан хлор да фтор сияқты ѳте актив бір валентті бейметалл, электрон тарткыштығы 356 к Дж. Хлор активтігінің аркасында жай металдардын күллісімен жэне С, N, О баска бейметалдардьщ барлығымен тікелей косылысады. Хлор металдардын кѳпшілігімен реакцияласканда аздап кыздырғанды, не дымкылдык болғанды тілейді. Дымкылдық болмаса хлор темірмен де реакцияласпайды, сол себепті оны кұрғак күйде болаттан жасаған баллондарда, цистерналарда тасиды. Сондықтан заводтан шығатын хлорда мемлекеттік стандарт бойынша 0,004—0,06% артык су болмау керек. Бос күйіндегі хлор химия өнеркәсібінің әртүрлі салаларында тотьщтырғыш ретінде жұмсалады (мата, кағаз, т. т. ағарту) жэне ауыз суды зарарсыздандыру үшін кажет. Оны хлорорганикалык өнімдер алуға да пайдаланады. Хлордың түсті металлургиядағы маңызы да зор. § 4. ТҮЗ Қ Ы Ш Қ Ы Л Ы Хлор сутекпен тікелей реакцияласады: Н 2 + С12 = 2НС1 Д Н ° = — 184 кДж/моль реакция калыпты температура мен шашырацкы жарыкта ѳте баяу ѳтеді, шамалы кыздырса, не күн сәулесі тіке түссе, реакция жылдамдап копарылыс беруге дейін барады. Реакция копарылыссыз жүру үшін екі газды біріне-бірін әрекеттесу зонасында ғана қосады. Бүл реакцияны жете тексергенде ол біріне-бірі жалғасқан жеке сатыдан түратын тізбекті реакция екендігі аныкталды. Әуелі күн сәулесі не жылу энергиясы (/іѵ) хлордыц молекуласын айырады, босаған атом өте актив радикал (•) ретінде сутек молекуласымен реакцияласып, былайша тізбектеседі: 1). С12 + /гѵ==С1+С1 2) C l - f Н 2 = НС1 + Й 3) H + C h = HCl + £l т . т . Осылайша тізбектесіп әрі жүре береді; осыныц нәтижесінде сырттан алған энергия әсерінен айырылған С12-ныц әрбір молекуласына 100 мыцға дейін НС1 молекулалары түзіледі екен. Хлорсутек, ѳткір иісті, түссіз газ,— 84° сұйылады,— 112° катады. Қүрғак күйде реакцияшыл емес, оттектің ѳзі оны тек кыздырғанда ғана тотыктырады. Хлорсутек ауада, фторсутек сиякты «түтіндене» бастайды. Хлорсутекті алудыц екінші әдісі ас түзы NaCl мен концентрленген H 2S 0 4 реакцияласуы: 332 NaCl 4 -H 2S 0 4 = N a H S 0 4+ t HCl NaCl + N a H S 0 4 = N a2S 0 4+ \ HCl Бүл екі реакцияныц біріншісі калыпты температурада жүре
береді, екіншісі жоғары температура тілейді. Бұл әдіспен хлорсутекті лабораторияда алады; Бұрын техникада да осы әдіспен алатын, бұл әдіс қазірде де кейбір кәсіпорындарында колданылады. Бұл әдіспен туз кышкылын алуды 1648 жылы неміс дәрігері И о г а н и Рудольф Глаубер тауып, оны «туз спирті» деп атаған, 1772 жылы Пристли касиеттерін зерттеп оны «түз қышқылы» деп атаған, N a 2S 0 4, глаубер тұзы деп атау осыдан келеді, бірак тұз кышкылын ол кезде аз колданатын. Тұз кышкылы ѳндірісіне сода ѳндірісі эсер етті, XIX ғасырда соданы Л е б л а н эдісімен кѳп ѳндіретін болды, ол ушін Na^SO-i керек, оны ж аңағы реакциядан алды, сонда хлорсутек артық, әрі зиянды қалды к болды. Ол ауаға таралғанда, манайдағы халықты, егінді, бау-бақш аны уландырды. Суға ерітіп ө з е н г е ағызса, одан балы қ қырылды, суы ішуге келмейтін болды. Бұл апатқа қарсы тәсілді тағы химиктер тапты. Хлорсутекті тотыктырып хлор алуды ұсынды. Одан біртіндеп тұз қышқылынын да керек жері көбейді. Сөйтіп бұл реакция хлорсутек алудың реакциясына айналды. Техникада органикалык заттарды хлорлағанда, косалкы өнім ретінде HCl түзіледі. R H -f C12 = RC1 + HC1 (R — органикалык радикал) Хлорсутектің судағы ерігіштігі өте үлкен: калыпты жағдайда судың I көлемінде газдың 450 көлемі ериді. Ол тіпті ауадағы су буына «еріп» тұманданып түрады. Суда ерігенде хлорсутектің мол жылу бөліп шығаруы оның күшті гидраттанатынын көрсетеді: н с і(Г) + н 2о = н 3о+ + сі- Хлорсутектің судағы ерітіндісі-х л о р с у т е к кышкылы не' техникада тұз кышкылы деп аталады. Түз кышкылы күшті кышкылдыц бірі, металдардыц асыл металдардан баскаларыныц, бэрін ерітеді. Концентрленген тұз кышкылыныц меншікті салмағы 1,19, онда еріген 37% хлорсутек болады. Тұз кышкылыныц халык шаруашылығында үлкен мацызы бар. Химия ѳнеркэсібінде — пластмасса, сірке кышкылы, ѳзініц тұздарын, спирт, бояулар ѳндіру үшін жэне ағаштыТидролиздеуге колданады; одан баска гидрометаллургияда (Pt, Au, Ag ѳндіруде), гальванопластикада, тері илеуде, мата ѳндірістірінде т. б. кѳп жерлерде пайдаланылады. Капиталистік елдерде ғана жылына 1 млн тоннадан артык ѳндіріледі. Түз кышкылын техникада алудыц негізгі эдісі хлор мен сутектің тікелей косылуы; мүныц екеуі де ас тұзыныц электролизінде бөлініп шығатыны жоғарыда айтылған. 110-суретте хлорсутек синтездейтін кондырғының схемасы кәрсетілген. Хлор мен сутек коспасын түтандырып жіберсе, үздіксіз жана береді, одан түзілген хлорсутек катар қойылған екі адсорбциялык мұнарадан өтіп, суға ериді. М ұнараларда карсы ағын принципі (газ — тѳменнен жоғары, су — жоғарыдан төмен) колданғаңдыктан хлорсутек түгел еріп, процесс үздіксіз жүреді. Бұл процесте 333
- Page 284 and 285: Mg (ОН) 2 101-сурет. Гид
- Page 286 and 287: (мысалы ВаСІг, К2СО3)
- Page 288 and 289: Fe (OH) Cl25=±FeOH" + 2СГ мет
- Page 290 and 291: Бұл теңдіктен наша
- Page 292 and 293: циясы кемиді, өйтке
- Page 294 and 295: Сонымен иондык тео
- Page 296 and 297: И о н д ы қ т ү р д е ,
- Page 298 and 299: н е м е с е , и о н д ы
- Page 300 and 301: көрдік. Сондықтан г
- Page 302 and 303: Металл-І-су^гидратт
- Page 304 and 305: ғой. Мэселен, мырыш
- Page 306 and 307: 39-кесте М е т а л д а
- Page 308 and 309: 105-сурет. Электроли
- Page 310 and 311: катодта 2Ni + + + 4e = 2Ni N
- Page 312 and 313: Бұл элементте мына
- Page 314 and 315: лардан тұратын агр
- Page 316 and 317: адсорбцияланған су
- Page 318 and 319: негізгі топтарда о
- Page 320 and 321: тен артпайды себеб
- Page 322 and 323: аргон—9,3 л, неон—18
- Page 324 and 325: 9-кестеде келтірілг
- Page 326 and 327: істеу өте үлкен ұқы
- Page 328 and 329: молекулалардыц ара
- Page 330 and 331: Бұлардың ішінде су
- Page 332 and 333: Гей-Люссак пен Л. Ж.
- Page 336 and 337: НсҚгаз) * “ Т Г 110-су
- Page 338 and 339: I t 1-сурет. Тұз комба
- Page 340 and 341: , yTf О • СЮ 2 молекул
- Page 342 and 343: г е ю ;. + 2 К 0 Н = К С 102
- Page 344 and 345: дыктан энергетикал
- Page 346 and 347: Бромидтар ерітінді
- Page 348 and 349: а) судағы иод ионда
- Page 350 and 351: саны артқан сайын б
- Page 352 and 353: сутек кышқылдарыны
- Page 354 and 355: Сигіаттама H2S HaSe Нг
- Page 356 and 357: Күкірт А у а -су - Кү
- Page 358 and 359: дарға айналады. Сал
- Page 360 and 361: су ерітіндісінде т
- Page 362 and 363: H 2S 2 сутек пероксид
- Page 364 and 365: касиеті бар, демек
- Page 366 and 367: * J s / II \ Н О о O H о / о 4
- Page 368 and 369: (бұл реакция галоге
- Page 370 and 371: о о ,1 О, „ н о ч ІІ /°\
- Page 372 and 373: 7. Дикүкірт қ ы ш қ ы
- Page 374 and 375: лады, яғни күкірт д
- Page 376 and 377: өте өсігг кетеді, с
- Page 378 and 379: қасиетінен әлдекай
- Page 380 and 381: азот келеді, бірақ
- Page 382 and 383: катализатор. Соның
береді, екіншісі жоғары температура тілейді. Бұл әдіспен хлорсутекті<br />
лабораторияда алады; Бұрын техникада да осы әдіспен<br />
алатын, бұл әдіс қазірде де кейбір кәсіпорындарында колданылады.<br />
Бұл әдіспен туз кышкылын алуды 1648 жылы неміс дәрігері И о г а н и<br />
Рудольф Глаубер тауып, оны «туз спирті» деп атаған, 1772 жылы<br />
Пристли касиеттерін зерттеп оны «түз қышқылы» деп атаған, N a 2S 0 4, глаубер<br />
тұзы деп атау осыдан келеді, бірак тұз кышкылын ол кезде аз колданатын.<br />
Тұз кышкылы ѳндірісіне сода ѳндірісі эсер етті, XIX ғасырда соданы<br />
Л е б л а н эдісімен кѳп ѳндіретін болды, ол ушін Na^SO-i керек, оны ж аңағы реакциядан<br />
алды, сонда хлорсутек артық, әрі зиянды қалды к болды. Ол ауаға<br />
таралғанда, манайдағы халықты, егінді, бау-бақш аны уландырды. Суға ерітіп<br />
ө з е н г е ағызса, одан балы қ қырылды, суы ішуге келмейтін болды.<br />
Бұл апатқа қарсы тәсілді тағы химиктер тапты. Хлорсутекті тотыктырып<br />
хлор алуды ұсынды. Одан біртіндеп тұз қышқылынын да керек жері көбейді.<br />
Сөйтіп бұл реакция хлорсутек алудың реакциясына айналды.<br />
Техникада органикалык заттарды хлорлағанда, косалкы өнім<br />
ретінде HCl түзіледі.<br />
R H -f C12 = RC1 + HC1 (R — органикалык радикал)<br />
Хлорсутектің судағы ерігіштігі өте үлкен: калыпты жағдайда<br />
судың I көлемінде газдың 450 көлемі ериді. Ол тіпті ауадағы<br />
су буына «еріп» тұманданып түрады. Суда ерігенде хлорсутектің<br />
мол жылу бөліп шығаруы оның күшті гидраттанатынын көрсетеді:<br />
н с і(Г) + н 2о = н 3о+ + сі-<br />
Хлорсутектің судағы ерітіндісі-х л о р с у т е к кышкылы<br />
не' техникада тұз кышкылы деп аталады.<br />
Түз кышкылы күшті кышкылдыц бірі, металдардыц асыл<br />
металдардан баскаларыныц, бэрін ерітеді. Концентрленген тұз<br />
кышкылыныц меншікті салмағы 1,19, онда еріген 37% хлорсутек<br />
болады. Тұз кышкылыныц халык шаруашылығында үлкен мацызы<br />
бар. Химия ѳнеркэсібінде — пластмасса, сірке кышкылы, ѳзініц<br />
тұздарын, спирт, бояулар ѳндіру үшін жэне ағаштыТидролиздеуге<br />
колданады; одан баска гидрометаллургияда (Pt, Au, Ag ѳндіруде),<br />
гальванопластикада, тері илеуде, мата ѳндірістірінде т. б. кѳп<br />
жерлерде пайдаланылады. Капиталистік елдерде ғана жылына<br />
1 млн тоннадан артык ѳндіріледі.<br />
Түз кышкылын техникада алудыц негізгі эдісі хлор мен сутектің<br />
тікелей косылуы; мүныц екеуі де ас тұзыныц электролизінде<br />
бөлініп шығатыны жоғарыда айтылған.<br />
110-суретте хлорсутек синтездейтін кондырғының схемасы кәрсетілген.<br />
Хлор мен сутек коспасын түтандырып жіберсе, үздіксіз жана<br />
береді, одан түзілген хлорсутек катар қойылған екі адсорбциялык<br />
мұнарадан өтіп, суға ериді. М ұнараларда карсы ағын принципі<br />
(газ — тѳменнен жоғары, су — жоғарыдан төмен) колданғаңдыктан<br />
хлорсутек түгел еріп, процесс үздіксіз жүреді. Бұл процесте<br />
333
Change language