You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
лардан тұратын агрегат. Мысалы, сабынныц коллоид ерітіндісінде<br />
әрбір бѳлшек 20—50 молекуладан тұрады екен. Қей жагдайда<br />
молекуланын бір ѳзі ѳте үлкен болгандыктан, агрегат түзбей-ак<br />
коллоид ерітінді береді, мысалы, қанның кызыл бөлімі — гемоглобинный<br />
молекулалық массасы 6 8 1 00 көміртектік бірлікке тең,<br />
кейбір белоктардыц молекулалык массасы бірнеше миллион көміртектік<br />
бірлік болады.<br />
Заттың коллоидтык күйін зерттейтін химиянын. тарауын —<br />
коллоидтік химия деп атайды, бұл саладагы ірі советтік ғалымдар<br />
A. В. Д у м а н с к и й, Н. П. Песков, П. А. Р е б и н д е р,<br />
B. А. К а р г и н т. б. болды.<br />
Заттын, коллоидтык күйінің, тек химияда емес, биология, медицина,<br />
технология жэне ауыл шаруашылығында үлкен мацызы<br />
бар.<br />
§ 18. К О Л Л О И Д Е Р ІТ І Н Д ІЛ Е Р Д I А Л У Ж Э Н Е О Л А Р Д Ы Н Қ А С И ЕТТЕРІ<br />
Коллоид ерітінділерді алу үшін екі эдіс колданылады, оныц<br />
бірі дисперсиялау эдісі, онда коллоид жасаймыз деген затты коллоид<br />
диірменінде, механикалық .жолмен үгітеді, одан шыққан<br />
бөлшектіц диаметрі 10 нм дейін болады. Екінші әдіс — конденсациялау<br />
әдісі, онда жеке молекулаларды, атомдарды, иондарды<br />
керекті мөлшерлі агрегаттарға дейін біріктіреді. Олай жасау<br />
үшін белгілі жагдайда түрлі химиялык реакциялар жүргізеді,<br />
мысалы, мышьякты қышқыл ерітіндісіне күкірт сутек жіберсек:<br />
2H3As0 3 + 3H2S = As2S3 + 6Н20<br />
Мышьяк сульфиді тұнбаға түспейді, оныц молекулаларыныц<br />
бірнешеуі бірігіп ірірек агрегат түзеді, ол агрегат золь түрінде<br />
ерітіндіде калады; ол алтындай — сары түсті мөлдір болады.<br />
Электр доғасы жәрдемімен металдардыц золін жасау да конденсациялау<br />
әдісіне жатады.<br />
Коллоид ерітінді өткінші сәуле жарығында ғана мөлдір, ал<br />
шағылған сәуле жарығында, ерітіндіде жарық шашыраудыц<br />
салдарынан, олар лайлау болып кѳрінеді. Егер коллоид ерітіндіге<br />
жаркыраған сәуле шогын жіберсе, ерітінді ішінде жарык конусы<br />
айқын көрінеді (107-сурет). Бұл кұбылысты физикада Тиндаль<br />
э ф ф е к т і дейді, ол эффектіц коллоид ерітіндіде болуыныц<br />
себебі, ерітіндідегі коллоид бѳлшегі өзіне тіке түскен сәулені<br />
шашыратады, сондыктан ол моментте, бөлшек жаркырап тұрган<br />
нүктеге айналады, содан ерітінді ішіндегі сәулелердіц ізініц барлыгы<br />
кѳрініп тұрады.<br />
Коллоид жүйелерін, әдетте, екіге бөліп: лиофиль және<br />
л и о ф о б коллоид дейді (грек тілінде Іуо — ерітемін, рһііео<br />
сүйемін, phobos — жиіркенемін деген сездерден).<br />
Коллоид су еріті.ндісінде болса гидрофиль жэне гидрофоб<br />
коллоид дейді. Гидрофиль өз сыртына судыц молекулаларын<br />
адсорбциялайтын коллоид, оныц мысалы, желім, белок,<br />
крахмал, кремний кышкылы жэне баска заттардыц кілегейленген<br />
ерітінділері.<br />
312
Change language