You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
заттардың қоспасын құяды. Енді нго<br />
осыны одан да гөрі кеңірек ыдыск<br />
а 106-суреттегідей етіп орналастырып,<br />
оған су кұяды. Біраз уакыттан<br />
соң натрий хлориді мен<br />
тұз кышкылы, карынньщ көзге<br />
көрінбейтін ұсақ тесіктері арқылы<br />
сыртқы ыдыска көшкенін көреміз,<br />
а л кремний КЫШКЫЛЫ өте алмай<br />
106-сурет. Диализатор<br />
ішкі ыдыста қалады.<br />
Бір затты өткізіп екіншілерін өткізбейтін малдың қарны немесе<br />
пергамент сиякты заттарды шала ѳткізгіш дейді.<br />
(Ёріген заттардын кейбіреулері шала өткізгіштің тесіктерінен<br />
ѳте алмайтындығына сүйеніп, бірінен-бірін ажыратып алу әдісін<br />
диализ, ал аспапты диализатор дейді.<br />
Осы кремний қышкылы сиякты, баска да толып жаткан заттар,<br />
мысалы, жүмыртқаның ак уызы, желім, желатина т. б., шала<br />
ѳткізгіштерден ѳтпейді. Мұндай заттарды коллоид деп<br />
атайды.<br />
^Коллоид заттарын ерте уакытта-ак, орыс ғалымдары М. В. Л о-<br />
моносов (1751 ж.), Т. Е. Ловиц (1789 ж.), А. Мусин-<br />
Пушкин (1797 ж.) колдан алып, зерттеген болатын. Коллоид,<br />
коллоид ерітінділер деген түсініктің химияға енуі, ағылшын<br />
химигі Грэм еңбектеріне байланысты (XIX ғасырдың 60-жылдары).<br />
Грэмньщ бакылауында ерітіндіде шала ѳткізгіштен ѳтіп кететін<br />
заттар катты күйде кристалл құрылысты болған, ал шала ѳткізгіштен<br />
ѳтпейтіндер аморфты болған, сондыктан Грэм біріншілерін<br />
кристаллоид, екіншілері коллоид (гректін, «colla» —<br />
желім деген сѳзінен) деп атаган. Кристаллоид шын ерітінді, ал<br />
коллоидтар — коллоидты ерітінді береді деп ойлага_ьу<br />
Кешікпей-ак орыс галымы И. Г. Борщев кейбір зат жагдайына<br />
карай кристаллоид күйде де, коллоид күйде де бола<br />
алады деген пікір айткан. Одан бергі кездегі зерттеулер Борщевтын,<br />
пікірі дүрыс екендігін дәлелдеді, мысалвг, ас түзы суда<br />
шын ерітінді, бензолда коллоид ерітінді түзеді, ал сабын суда<br />
коллоид ерітінді, спиртте шын ерітінді түзеді.<br />
Сондыктан қазіргі кезде кристаллоид жэне коллоид деп заттарды<br />
жікке бөлу қойылды, заттын катты не сұйык күйі деген<br />
сияқты, тек қана заттын, кристаллоидтык не коллоидтык күйі дейді.<br />
Заттын коллоидтык күйі сол заттын ұсатылгандыгы, бѳлшегінін<br />
мѳлшеріне тәуелді (VIII тарау, § 1). Дисперс жүйеінде<br />
заттын, ұсатылган бөлшектерінің мөлшері 1 нм нан 100 нм-га<br />
дейін болса, зат ондай күйде коллоид ерітінді түзеді. Коллоид<br />
ерітінділерді золь деп те атайды.<br />
Сонымен коллоид ерітінділердін шын ерітіндіден айырмашылыгы<br />
ондагы дисперс бѳлшектердін мѳлшеріне байланысты.<br />
Шын ерітінділерде дисперс бѳлшегі молекула, тіпті ион болып<br />
келеді, ал коллоид ерітіндідегі бѳлшек — бірнеше кѳп молекула-<br />
31 I
Change language