Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Авогадро гипотезасын одан әрі қуаттаған — Италия галымы<br />
Канниццаро, 1858 жылы «Химия философиясыныц конспектісі»<br />
деген кітапша жазып, оны Европа елдерінің галымдарына<br />
жіберген. Канниццаро осы ецбегінде молекула жайындағы ұғымды<br />
колдай отырып, сол тұрғыдан химиялык негізгі түсініктерді,<br />
атомдык жэне молекулалык масса аныктаудыц тэсілдерін келтірді.<br />
Осыдан екі жыл ѳткен соц, 1860 жылы, Германияныц Карлсруэ<br />
каласында барлык елдердіц химиктері алғаш жиналған съезд<br />
болды. Жиналғандар екіге бөлініп айтысты. Идеалист ғалымдар<br />
атомдар мен молекулалардыц бар екендігіне сенбей, молекулалардыц<br />
күрамын аныктау мүмкін емес, сондықтан олардыц<br />
формулаларын да табу мүмкін емес, кез келген формуламен<br />
келісім бойынша кескіндей берейік деген.<br />
Профессор Канниццаро бастаған материалист галымдар<br />
Авогадроныц пікірін куаттаған. Бұл айтыстыц нәтижесінде<br />
шындык женді, осы съезден бергі жерде молекула мен атомга<br />
жеке мынадай аныктама берілетін болды:<br />
Молекула — заттыц химиялык, қасиеттерін бойында сақтайтын<br />
ең кіші бѳлшегі. Кѳпшілік заттардың молекулалары дербес<br />
күйде бола алады.<br />
Атом — жай жэне күрделі заттардыц молекулаларыныц к,урамына<br />
кіретін химиялык, элементтіц ец кіилі бѳлиіегі.<br />
Авогадроныц жай газдардыц молекулалары екі атомнан тұрады<br />
дегені де дұрыс болды. Мысалга сутек пен хлордыц арасындағы<br />
хлорсутек түзілу реакциясын алайык. Молекулалар<br />
1, 2, 3 атомнан тұрады деп карайык, онда бұл газдар арасындағы<br />
реакция тецдігі былай жазылады:<br />
1) Н + С1 = Н С 1 2 ) Н 2 + С І 2= 2 Н С 1 3 ) Н з + С1з = З Н С 1<br />
Бұл тецдіктердіц ішінен Гей-Люссактыц тэжірибесіне тура<br />
келетін тецдік екінші тецдік екенін көреміз.<br />
Атом жэне молекула жайындағы түсінік осылайша дамып<br />
атом-молекула теориясы на айналдь£. Бүл теория<br />
өзіне дейінгі белгілі химиялык фактілер мен зацдардыц басын<br />
косып бір түрғыдан түсіндіретін теориялык негіз болды, әрі химияныц<br />
ілгері дамуына жол ашты. Сондыктан Энгельс: «Химияда<br />
жаца дәуір атомистикадан басталады»— деген болатын.<br />
§ 6. ГАЗ КҮЙІНДЕГІ ЗАТТАРДЫҢ МОЛЕКУЛАЛЫК,<br />
МАССАЛАРЫН ТАБУ<br />
Бұл арада айтылатынныц көпшілігі бұрыннан таныс болғандыктан,<br />
оган еске түсіріп, корытып кету ретінде гана токтаймыз.<br />
Атомдык массаларды, одан молекулалык массаларды есептегенде<br />
әуелі өлшем ретінде, элементтердіц жецілі болгандыктан, сутек<br />
атомыныц массасын алган, сутек пен оттектіц атомдык массаларыныц<br />
катынасы 1 : 16 деп алынатын. Кейін дәл өлшеп үйренген<br />
кезде бұл катынас 1 : 15, 87 немесе 1,008 : 16 екендігі аныкталды.<br />
Бельгия химигі Стастыц (1860 ж.) ұсынысы бойынша,<br />
29
Change language