You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
молекуласы жайында, түсінік керек болды. Ол ушін реакцияласушы<br />
заттардыц масса катынастарын зерттеу аз, олардыц кѳлем<br />
катынастарын зерттеу керек екен.<br />
§ 5. МОЛЕКУЛА ЖАЙЫ НДАҒЫ ТҮСІНІКТІҢ ҚАЙТА ТУЫП ѲРКЕНДЕУІ<br />
Ерте кезде ғылымныц дамуына кездейсоқ уакиғалардыц да<br />
эсері болды. Реакцияласушы газдардыц кѳлем катынасын зерттеген<br />
француз ғалымы Г е й-Люссак еді. Жұмыстың басталуы<br />
мынадай жағдайдан келіп туды. Немістіц атакты жаратылыс<br />
зерттеушісі Гумбольдт жер шарын айналып шығу сапарына эзірленді,<br />
сонда істейтін ғылыми жұмыстарының бірі әр түрлі жағдайдағы<br />
ауаныц құрамын зерттеу. Міне, осыған керекті аспапты<br />
жасау, ол кезде әлі жас физик Гей-Люссаққа тапсырылды. Гей-<br />
Люссак осы уакытка дейін колданылып келе жатқан эвдиометр<br />
деген аспапты жасайды.<br />
Гей-Люссак сол эвдиометр жэрдемімен (1805 жылдан бастап)<br />
реакцияласушы жэне реакциядан шығатын газдардыц кѳлемін,<br />
кѳлем қатынасын зерттеп, мынадай жағдайды анықтайды:<br />
1 кѳлем сутек пен 1 көлем хлордан 2 көлем хлорсутек<br />
шығады.<br />
2 » » 1 » оттектен 2 » су буы шығады.<br />
3 » » 1 » азоттан 2 » аммиак »<br />
Ешбір реакцияда жарты я ширек кѳлем жок, сондыктан<br />
Гей-Люссак газдардыц көлем қатынас заңы деген заң<br />
ұсынады (1808 ж.).<br />
Реакцияласушы жэне реакциядан шығатын газдардыц кѳлемдерініц<br />
ѳзара щатынасы кішкене бүтін сандар қатынасындай<br />
болады.<br />
Бұл зац көп химиктердің назарын аударды, қиындықка ұшырап<br />
отырған мәселе — атомдык масса анықтаудыц кілтін осы<br />
арқылы қолға түсірдік пе деп үміт етті. Ол үшін алдымен бұл<br />
зацда табылып отырған фактініц себебін түсіндіру керек болды.<br />
Оны түсіндірем деген Берцелиус, атомдык теорияға сүйеніп,<br />
әр түрлі газдардыц бірдей көлемдерінде атомдар саны да, бірдей<br />
болады деген жорамал жасады.<br />
Бұл жорамал дүрыс болмады, өйткені газдардыц бірдей келем<br />
ішіндегі атомдар саны бірдей болатын болса, онда 1 келем сутек<br />
пен 1 келем хлордан түзілетін хлорсутектіц де кәлемі бірден<br />
артык бола алмайды ғой, өйткені оныц күрделі атомыныц құрамы<br />
ец кемі сутектіц 1 атомы мен хлордыц 1 атомынан тұру керек.<br />
Ал Гей-Люссактыц тәжірибелеріне карасак, 2 келем хлорсутек<br />
түзілген. Осындай үйлеспеушілік баска реакцияларда да табылады,<br />
акырында, жорамалы тәжірибемен кайшы-келген соц, Берцелиус<br />
өз пікірінен бас тартты.<br />
Міне, осындай дағдарыс үстінде өзініц жацаша ұсыныстарымен<br />
Италия физигі Авогадро шыкты. Авогадро элементтіц<br />
ец ұсақ бөлігі атом екеніне ешкімніц таласы жоқ, бірак сол эле-<br />
27
Change language