2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

сін бір жүйеден қарауға мүмкіндік береді. Ал солардың барлығы дерлік иондар қатысуымен жүретіндіктен катион-кышқылдардың жэне анион — негіздердің күшін білудің үлкен манызы бар. Сондыктан ілгеріде гидролиз процесін Усанович теориясы түрғысынан қарап өттік. Гидролиз, жалпы алғанда, сольволиз процесі тұздардың еріткішпен әрекеттесуімен түсіндіріледі. Ал түздардың өзі кышқыл-катионнан және негіз-анионнан тұрады дедік. Олай болса, тұздың құрамындағы күштірек кышкыл мен күштірек негіз еріткішпен оңай әрекеттесіп бұрынырак гидролизденуге тиіс. Мәселен, Ғе3+, Аі3+ түзетін ерімтал тұздардың жақсы гидролизденетін себебі олар күшті қышқылдардын қатарына жатады. Әсіресе, темір (III), алюминий сульфидтері мықты гидролизденеді, өйткені олардың кұрамында күшті қышкылдармен қатар күшті негіздер S2“ бар. Усанович теориясы заттардын, қышқылдык-негіздік кабілетінің тууын сенімді жолмен түсіндіреді. Қарапайым шамаларбөлшектердің зарядтары (көбіне тотығу дәрежелері), радиустары, координация санын пайдалана отырып, реакцияныц жүруін, ондағы кышкылдык жэне негіздік заттардыц өзгеруін күні бұрын болжай алады. Теория заттыц гетерополюсті моделін жиі колданады. Мұны түсіну үшін бірнеше мысалдар келтірейік. Көміртек диоксиді С 0 2 кышкылдык табиғаты басым зат, өйткені оныц қүрамындағы электрон бөлшек CIV көміртектің, яғни кышқылдыц валенттігі электртеріс бөлшек оттектіц Оп, яғни негіздіц валенттігінен жоғары. Егер оған тағы бір бөлшек О 2 қосып нейтралдасақ жаца С О г 2 негізі шығады. Бірак көміртек атомы әлі де түгелдей канығып болған жок, оныц бір координациялык орны бос тұр. Соған орай оған тағы да бір белшек негіз О- 2 қосып жаца аса күшті негіз СОГ4 аламыз. Дәл осы жәйді БОг-ден SOä“ 2 ауысқанда да байқаймыз. Танымалы зат алюминий триоксидініц негіздік касиетінен қышкылдығы басымдау, ѳйткені оныц молекуласындағы қышқылдыц заряды А13+ негіздіц зарядынан О2- жоғары. Натрий оксиді сезсіз негіздік касиет кѳрсетеді: ондағы негіз О2- кышкылдан Na+ басымдау. Егер оны алюминий триоксидімен әрекеттестірсек кышкылдыкнегіздік процестіц нәтижесінде натрий алюминаты шығуға тиісті. Ал алюминий триоксидінен кышкылдығы басымдау күкірт триоксидін S 0 3 немесе кремний диоксидін Si0 2 алсак, олар ѳзара эрекеттесіп алюминий сульфатын не силикатын беретіндігі даусыз: Na20 -f- А12 0з = 2NaA102 Na20 + S 0 3 = Na2S 0 4 ‘ Na20 -j- Si0 2 = Na2Si0 3 Алюминий оксидініц кышкылдык касиеті оныц галогенді косылыстарына ауЫсқанда күшейе түседі, себебі оларда кышкылды бейтараптайтын негіздің күші бұрынғымен салыстырғанда (О2' мен Г- ) төмендеу келеді. Сондыктан алюминий хлориді мен фториді оксидтен гөрі күштірек қышкыл болып саналады. Екі 278

зарядты катиондардың косылыстарында да қышқылдық қабілет жөғары болады. Оны CuCl2 тәрізді қышқылдың одан әрі нейтралданып СиСІ4~ комплексті иондар түзуінен кѳреміз. Алюминий галогенидтері одан да күштірек нейтралданып АІҒІ- иондарын береді. Сутекті қышқылдарға келетін болсақ, олардағы Кышкылдык қасиет кѳрсететін сутек катионыныц Н+ заряды 1-ге тең болғанымен радиусы тым кіші болып кететіндіктен оныц иондык потенциалы жанындағы анион-негіздіц иондык потенциалынан жоғары болып шығады да бүкіл молекула кышкылдык кабілетке ие болады. Сондыктан сутекті кышқылдар көптеген әрекеттесулерде ѳзініц кышкылдык касиетін керсетеді. Усанович теориясынан туған аса мацызды қорытындылардыц катарына оныц бүрынғы ионды теорияны, химиялык теорияны, сольвожүйелер теориясын, протондык теорияны камтитындығы, олардыц бәрін бір түрғыдан карайтындығы, кышқылдар мен негіздер кластарын жойып, оларды әрбір бөлшекке тән функционалды касиеттер деп карастыруы, амфотерлік көптеген заттарға тән әмбебап касиет деп санауы, кышкылдык-негіздік әрекеттесудіц шецберін ұлғайтуы, мәселен, оған тотығу-тотыксыздану реакцияларын жаткызуы, кышкылдык-негіздік әрекеттесудіц нәтижесінде туатын басты енім-түз деп шешуі жатады. § 8. А М Ф ОТЕРЛІК Қышкыл (оттекті) болсын, негіз болсын олардыц оксидтерініц сумен косылысы екендігін кѳреміз, сондыктан оларды г и д р о к- сидтер дейді. Мысалы, NaOH натрий оксидініц гидраты, HNO3 бес валентті азот оксидініц (N2O5) гидраты: натрий гидроксидіндегі гидроксид түзуші элементті R деп белгілесек ROH болады, ал HN03 орнына HONO2 жазып, гидроксид түзуші элементтіц радикалы 1NO2 орнына R деп жазсак ол да HOR немесе ROH (O2NOH) болып шығады. Сонда гидроксидтердіц жалпы формуласы ROH болады. Гидроксидтердіц кышкыл немесе негіз тобына ^жатуы оныц суға ерігенде кандай иондарга диссоциацияланатындыгымен аныкталады. Ѳткен тарауда айткандай, гидроксид суга ерігенде сутек катионын үзіп шығаратын болса кышкыл болады да, гидроксид анионын үзіп шығаратын болса негіз болады. Осыған байланысты гидроксидтердіц диссоциациялануыныц екі түрі бар дейміз: Қышкылдык түрі: Негіздік түрі: R—0 ~ H = R0/ -fH ' R - i- O — H = R ‘ + OH' 0 2N—Op-H = N 03' + H* Na-j-0—Н = Na' -j-ОН' Сонымен гидроксид диссоциацияланғанда оныц молекуласы оттек пен сутек байланыскан жерден үзілуі мүмкін (кышкылдык түрі), оттекпен гидроксид түзуші R элементтіц байланыскан жерінен үзілуі мүмкін (негіздік түрі). 279

зарядты катиондардың косылыстарында да қышқылдық қабілет<br />

жөғары болады. Оны CuCl2 тәрізді қышқылдың одан әрі нейтралданып<br />

СиСІ4~ комплексті иондар түзуінен кѳреміз. Алюминий<br />

галогенидтері одан да күштірек нейтралданып АІҒІ- иондарын<br />

береді.<br />

Сутекті қышқылдарға келетін болсақ, олардағы Кышкылдык<br />

қасиет кѳрсететін сутек катионыныц Н+ заряды 1-ге тең болғанымен<br />

радиусы тым кіші болып кететіндіктен оныц иондык<br />

потенциалы жанындағы анион-негіздіц иондык потенциалынан<br />

жоғары болып шығады да бүкіл молекула кышкылдык кабілетке<br />

ие болады. Сондыктан сутекті кышқылдар көптеген әрекеттесулерде<br />

ѳзініц кышкылдык касиетін керсетеді.<br />

Усанович теориясынан туған аса мацызды қорытындылардыц<br />

катарына оныц бүрынғы ионды теорияны, химиялык теорияны,<br />

сольвожүйелер теориясын, протондык теорияны камтитындығы,<br />

олардыц бәрін бір түрғыдан карайтындығы, кышқылдар мен<br />

негіздер кластарын жойып, оларды әрбір бөлшекке тән функционалды<br />

касиеттер деп карастыруы, амфотерлік көптеген заттарға<br />

тән әмбебап касиет деп санауы, кышкылдык-негіздік әрекеттесудіц<br />

шецберін ұлғайтуы, мәселен, оған тотығу-тотыксыздану<br />

реакцияларын жаткызуы, кышкылдык-негіздік әрекеттесудіц<br />

нәтижесінде туатын басты енім-түз деп шешуі жатады.<br />

§ 8. А М Ф ОТЕРЛІК<br />

Қышкыл (оттекті) болсын, негіз болсын олардыц оксидтерініц<br />

сумен косылысы екендігін кѳреміз, сондыктан оларды г и д р о к-<br />

сидтер дейді. Мысалы, NaOH натрий оксидініц гидраты,<br />

HNO3 бес валентті азот оксидініц (N2O5) гидраты: натрий<br />

гидроксидіндегі гидроксид түзуші элементті R деп белгілесек<br />

ROH болады, ал HN03 орнына HONO2 жазып, гидроксид түзуші<br />

элементтіц радикалы 1NO2 орнына R деп жазсак ол да HOR немесе<br />

ROH (O2NOH) болып шығады. Сонда гидроксидтердіц жалпы<br />

формуласы ROH болады.<br />

Гидроксидтердіц кышкыл немесе негіз тобына ^жатуы оныц<br />

суға ерігенде кандай иондарга диссоциацияланатындыгымен<br />

аныкталады. Ѳткен тарауда айткандай, гидроксид суга ерігенде<br />

сутек катионын үзіп шығаратын болса кышкыл болады да, гидроксид<br />

анионын үзіп шығаратын болса негіз болады.<br />

Осыған байланысты гидроксидтердіц диссоциациялануыныц<br />

екі түрі бар дейміз:<br />

Қышкылдык түрі:<br />

Негіздік түрі:<br />

R—0 ~ H = R0/ -fH ' R - i- O — H = R ‘ + OH'<br />

0 2N—Op-H = N 03' + H* Na-j-0—Н = Na' -j-ОН'<br />

Сонымен гидроксид диссоциацияланғанда оныц молекуласы<br />

оттек пен сутек байланыскан жерден үзілуі мүмкін (кышкылдык<br />

түрі), оттекпен гидроксид түзуші R элементтіц байланыскан<br />

жерінен үзілуі мүмкін (негіздік түрі).<br />

279

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!