2 не

кеттесуі тотығу-тотықсызданудың да бейтараптану реакцияларының
бір түрі екендігінің тағы бір мысалы бола алады.
2Na + Br2 -*■ 2N a+ + 2B r"
2Na + H2SO4 Na2S 0 4 + H2
Бірінші реакцияда негіз (Na атомы) қышқылға (Br атомына)
электрон береді; екінші реакцияда сол негіз күкірт қышқылынын,
протондарына электронын беріп түр.
Келтірілген мысалдардан тұз түзілу реакцияларының барлығы
қышқылдық-негіздік әрекеттесуге (бейтараптану) жататынын
аңғару қиын емес.
Бинарлы (екі элементтен тұратын) химиялық косылыстардын,
да кышкылдык немесе негіздік қасиеттері болады. Ондай
косылыстар эрдайым оң жэне теріс дэрежелі атомдардан тұратындыктан
амфотерлі косылыс болып табылады, ѳйткені электрон
атомдар оған кышкылдык, ал электртеріс атомдар негіздік
касиет береді.
Бинарлы косылыстарда кышкылдык не негіздік касиеттің қайсысының
басым болуы оның кұрамына кіретін атомдардын,
валенттіктеріне (тотыктырғыштык санына) тәуелді болып келеді.
Электрон атомнын валенттігі жоғары болса, оның қышкылдық
қасиеті басым болады. Егер электрон атомнан электртеріс атомның
валенттігі жоғары болса, онда ол косылыс негіздік касиетке
ие болады,
Мысалы: А120з, АІСІ3, S 02, SO3 — қышкыл қасиетті, ал
Na20 — негіз касиетті заттар. Оның ішінде А120 3 карағанда
АІСІ3 кышкылырак, өйткені онда үш валентті алюминиймен
бір ғана валентті хлор, ал А120 3 молекуласында — екі валентті
оттек байланыскан. Сол сиякты S 0 2 карағанда S 0 3 қышкылдығы
басым, өйткені біріншісінде күкірт терт валентті болса,
екіншісінде ол алты валентті.
Жалпы кышқылдар мен негіздердіц күштерін сипаттау үшін,
Усанович теориясында ионды потенциал J шамасын пайдаланады.
Бүл карапайым шама зарядты бөлшектің зарядыныц"мэнін 2 онын
радиусына г қатынасымен ѳрнектеледі: J=-p Қарапайым
кышкылдар мен негіздердің күштерінің өзгеруін олардын иондану
потенциалының мәндеріне сай шығаруға болады. Мысалы, катионқышкылдардың
күші ион заряды арткан сайын күшейе түседі:
Na+ , M g’т , А13+. Сол сиякты анион негіздердің күші де заряд
шамасы ұлғайған сайын артады: F~, S2" , N3^. Күрделі аниондар
үшін де осы принцип сакталады, ОН-", SO2' , Р 0 4~ бағытында
негіздердіц күші молая түседі. Егер катион мен аниондардыц
зарядтары бірдей болып келсе, онда олардыц радиустарынын
ѳзгеру бағытына сай күштерінің артып не кемитіндігін табамыз.
Жоғарыдағы формулаға сэйкес ионныц радиусы кішірейген сайын
кышкылдыц да, негіздің де күші арта бастайды: К+ , Na+ , Li +
жэне I- , Br- , Cl- , F- .
Усанович теориясы химия ғылымында жүретін процестің көбі-
277