Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
§ 7. К Ы Ш Қ Ы Л Ж Э Н Е Н Е П З Т У Р А Л Ы Қ А З І Р Г І Т Е О Р И Я Л А Р<br />
Қышқылдар мен негіздердіц карастырылып өткен электролиттік<br />
диссоциациялану теориясына негізделген түсініктері, олардың<br />
қасиеттерімен байланысты күрделі мәселелерді тегіс шеше алмады.<br />
Осыдан келіп, қышқыл мен негіз түсінігін кеңінен қарайтын<br />
америка химигі Франклин (1915 ж.), Дания химигі Иоган Николаус<br />
Бренстед (1923—1928 ж.ж.), Америка химигі Г ильберт<br />
Льюис (1923— 1938 ж.)-, Совет химигі М. Й. У с а н о-<br />
в и ч (1938 ж.) теориялары шықты.<br />
Аррениус теориясыныц негізінде суда болатын иондар арасындағы<br />
процестер тереқ зерттеліп, бүтіндей аквахимия дамып, толып<br />
жаткан нәтижелерге жетті. Кѳптеген жоғары оку орындарына<br />
арналған окулықтардың ѳзі осы бір ғана теорияға сүйенеді.<br />
Аррениус ұсынған кышкылдар мен негіздердің моделінің әлсіз<br />
жері кышқылдык-негіздік әрекеттесулерді тек сулы ерітінділерде<br />
карап шектеуі болды. Ғылыми зерттеулерде еріткіш ретінде баска<br />
сұйыктар алынғанда иондык теория түсіндіре алмайтын жәйттердің<br />
беті ашылды. Алайда, суда жүретін процеспен сулы емес<br />
еріткіште жүретін процестің арасында үлкен ұксастык бар екендігі<br />
байкалды. Мүны алғаш ашкан американ ғалымы Франклин<br />
1915 жылы өзінің сольвожүйелер теориясын үсынды.<br />
Судың диссоциациялануына сай аквахимия негіздері каланып,<br />
заңдары белгіленсе, дәл осыған үксатып сұйык аммиактың диссоциациялануын<br />
жазып аммонохимия негіздерін салуға болады.<br />
2Н20 = Нз0+ + 0 Н -<br />
2NH3 = NH4+-f NH2~<br />
Сұйык аммиак (—33°-та сүйылады) көптеген анорганикалык<br />
заттарды ерітеді. Бұл ерітінділер ток өткізеді, демек, еріген заттар<br />
электролиттік диссоциацияға үшырайды. Сонда сұйык аммиактын<br />
ерітіндісінде жүретін көптеген процестер сулы ерітіндіде жүретін<br />
процестерге тым ұксас келетіндігі анықталды. Тек ол үшін, аммонохимиядағы<br />
кышқылдар мен негіз дердің табиғатын дәл танып<br />
алса болғаны.<br />
Сулы ортада оксоний Н30 + катионын түзетін заттар кышкылдар<br />
болса, сүйык аммиакта аммоний NH^катионын бөле диссоциацияланатын<br />
заттар кышкылдык касиет кѳрсетуі тиіс. Сол<br />
сиякты судағы гидроксид ОН~ аниондарыныц орнына аммиакта<br />
NH ~ 2 амид аниондары жүретіндіктен KNH2 тәрізді заттар<br />
негіздерге жатады.<br />
Сольвожүйелер теориясында кышкылдар деп диссоциацияланған<br />
кезде еріткіштіц ѳзі түзетін он ионға ұксас катионлионий<br />
беретін заттарды негіздер деп, теріс ионға ұксайтын<br />
анион-лиат бѳлетін заттарды айтады.<br />
Енді сүйык аммиакта жүретін процестердің судағы реакцияларға<br />
ұксайтындығына біраз мысалдар келтірейік.<br />
Кәдімгі күшті кышкылдың күшті негізді нейтралдауын алайық:<br />
272
Change language