You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
нәтижесі еріген зат еріткішгіен химиялык косылысады деген Менделеев<br />
пікірін дәлелдейді. Ол қоеылыстарды сольват (латынша<br />
solvere — еріту) деп, еріткіш су болса, гидрат деп атайды. Еріген<br />
заттын, сумен косыдысу процесін гидратация дейді.<br />
Сольваттардың түзілуі еріген заттың полюсті молекулалары<br />
еріткіштің полюсті молекулаларымен (судын молекуласы өте<br />
полюсті молекула) косылысуынан.<br />
Гидраттар тұрақсыз косылыстар. Көпшілігі ерітіндіні суалтканда-ак<br />
ыдырап кетеді. Кей жағдайда гидраттанған су еріген<br />
затпен өте берік косылысатындыктан еріген зат бөлініп шықканда,<br />
су оның кристалының кұрамына кіреді. Құрамына судын,<br />
молекулалары кіретін мұндай кристалдык түзінділер — кристаллогидрат<br />
деп аталады, ондағы су — кристаллогидраттык, су деп<br />
аталады.<br />
Кристаллогидраттар күрамын сол кристаллогидраттын, бір молекуласына<br />
келетін су молекуласынын. санын кѳрсететін формуламен<br />
белгілейді; мысалы — CaS04-2H20, CuSÖ4-5H20, FeS04-<br />
• 7Н20, Na2S 0 4 • 10Н20, KAI (S 04)2- 12H20.<br />
Бірақ осымен катар NaCl, NH4C1, KNO3 тағы баска көп заттар<br />
ерітінділерінен сусыз кристалданатыны белгілі; енді осы<br />
факт, ол заттар суда ерігенде гидрат түзбейтіндігіне дәлел бола<br />
ала ма Жоқ, дәлел бола алмайды, өйткені әрбір химиялык косылыстьщ,<br />
оның ішінде гидраттың да, түзілуіне тиісті температура<br />
жэне кысым жағдайы керек. Жағдайын туғызсак, жайшылыкта<br />
кристаллогидраттык сусыз кристалданатын заттар,<br />
кристаллогидрат түзеді екен. Мысалы: NaCl температура —10° С<br />
темен жағдайда NaCl-2H20 түрінде кристалданады.<br />
Химиялык косылыстардын түзілу-түзілмеуі, онын кұрамы<br />
температура мен кысымға тәуелді екендігі бұрыннан да белгілі,<br />
оны кристаллогидраттардан алған мысалмен де дәлелдеуге<br />
болады. Температура өзгергенде (көтерілгенде) мына кристаллогидраттардың<br />
күрамы былайша өзгереді екен:<br />
CuS0 4-5H20; CuS04-3H20; CuS04.H.>0; CuS04,<br />
M gS04-7H20; M gS04-6H20; M gS04-H20; M gS04,<br />
Na2S 0 4• 10H20; N2S 0 4-7H20; Na2S 04-H20; Na2S 0 4.<br />
Бұл айтылып ѳткеннен мынадай корытынды шығаруға болады<br />
— заттар ерігенде, сумен кұрамы эр түрлі косылыстар түзуі<br />
мүмкін, ол косылыстар ерітіндіде еріген күйде болады, ал температура<br />
жағдайына карай оларды эр түрлі кристаллогидрат<br />
түрінде жеке шығарып алуға да болады.<br />
Криогидраттар. Кейбір тұздардың ерітіндісін салкындатса,<br />
біраздан сон одан ерігіштігіне сэйкес тұз бөлініп шығады,<br />
ал температура 0° С төмен түсіп кесімді бір шекке жеткенде, ерітінді<br />
түгел катады. Ол каткан бір текті зат, онын ішінен жеке<br />
тұз, не мүз табылмайды. Міне, осыны криогидрат дейді.<br />
Бұл күбылысты 1863 жылы Д. И. Менделеев ашкан. Ac тұзы<br />
— 23° С криогидрат түзеді екен, оның кұрамы NaCl — 58,5<br />
с. б. Н20 — 180 с. б. яғни NaCl • 10Н2О; бұл катты зат tb — 23°С.<br />
266
Change language