13.01.2015 Views

2 не

2 не

2 не

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ғана диффузияланады, әрі олар қанттың ерітіндісі күйылған<br />

кіші ыдысқа тез көшеді, кері өтуі баяуырақ болады. Осыныц<br />

нәтижесінде қант ерітіндісініц концентрациясы кемиді. Осындай<br />

шала өткізгіш аркылы болатын, бір жакты диффузияны осмос<br />

деп атайды (грек тілінде osmos — итеру, басу деген мағынада).<br />

Жануарлар, әсіресе, ѳсімдік организмдерініц тіршілік әрекетінде<br />

осмос кұбылысы мацызды орын алады.<br />

Осмос салдарынан сырткы ыдыстан ішкі ыдыска кѳшкен<br />

су ондағы сұйыкты түтіктің бойымен жоғары көтереді. Ішкі<br />

түтікте туған гидростатикалық кысым белгілі шамаға жеткен<br />

кезде осмос токтайды. Осмос туғызатын күшті ерітіндініц<br />

осмос кысымы дейді. Осмос кысымын өлшеу үшін, осмос<br />

токтаған кездегі ерітіндіні сырттан басып тұрған кысым күшін<br />

аныктайды (түтіктегі сұйык бағанасыныц көтерілген биіктігі һ).<br />

Осмос кысымы ерітіндінің концентрациясына, температурасына<br />

тәуелді. 1886 жылы Вант-Гофф, бұл тәуелділік, бұрын<br />

газдарға қолданылып жүрген Бойль-Мариот пен Гей-Люссак<br />

зацдарына өте ұксас екендігін тапты:<br />

Р = cRT<br />

мұнда Р — ерітіндініц осмос кысымы; с — ерітіндініц мольдік<br />

концентрациясы; R — константа, сандык мәні газдар түрактысына<br />

тец ( 0,082 л'аг 'р^ ); Т — абсолют температура.<br />

Ерітіндінің осмос қысымы, сол еріген зат газ күйінде болып, осы<br />

температурада, ерітіндінің кѳлеміндей кѳлем алып турғандағы<br />

туғызатын қысымына тең (Вант-Гофф зацы).<br />

Бұл зацнан жэне оныц математикалық тецдігінен осмос<br />

кысымы, берілген температурада, тек кана мольдік концентрацияға,<br />

яғни ерітіндініц кѳлем бірлігіндегі еріген молекулалар<br />

санына тәуелді екенін кереміз.<br />

Айтылып ѳткен осмос зацы тек сұйық ерітінділерге сэйкес<br />

келеді. Қышкыл, гидроксид және тұздардыц ерітінділері бұл<br />

зацға бағынбайды.<br />

Ерітінділер буының қысымы. Ерітінділердіц бетіндегі буыныц<br />

кысымы сумен (еріткішпен) салыстырғанда едәуір тѳмен болуы<br />

ерітінділердін қасиеттерініц бірі.<br />

Әрбір сүйық белгілі температурада бетіндегі буымен тепетецдікте<br />

болады, яғни оныц бетінен үзіліп шығып буға айналатын<br />

молекулалар саны будан кайтып сұйыкка қонатын молекулалар<br />

санына тец болады.<br />

Үшқыш емес заттардыц ерітіндісінде оныц бетініц бірсыпыра<br />

жеріне еріген заттыц молекулалары (иондары) орналаскан,<br />

оныц үстіне ол молекулалар гидраттанған болса, ол гидраттыц<br />

кұрамына кірген су молекулалары ұша алмайтын болады. Осыныц<br />

бәрі ерітіндініц бетінен үзіліп шығып буға айналатын молекулалар<br />

санын кемітеді. Демек, еріген зат еріткіштіц бу кысымын<br />

тѳмендетеді. Сондыктан, таза еріткішке карағанда ерітіндініц<br />

262

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!