Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ғана диффузияланады, әрі олар қанттың ерітіндісі күйылған<br />
кіші ыдысқа тез көшеді, кері өтуі баяуырақ болады. Осыныц<br />
нәтижесінде қант ерітіндісініц концентрациясы кемиді. Осындай<br />
шала өткізгіш аркылы болатын, бір жакты диффузияны осмос<br />
деп атайды (грек тілінде osmos — итеру, басу деген мағынада).<br />
Жануарлар, әсіресе, ѳсімдік организмдерініц тіршілік әрекетінде<br />
осмос кұбылысы мацызды орын алады.<br />
Осмос салдарынан сырткы ыдыстан ішкі ыдыска кѳшкен<br />
су ондағы сұйыкты түтіктің бойымен жоғары көтереді. Ішкі<br />
түтікте туған гидростатикалық кысым белгілі шамаға жеткен<br />
кезде осмос токтайды. Осмос туғызатын күшті ерітіндініц<br />
осмос кысымы дейді. Осмос кысымын өлшеу үшін, осмос<br />
токтаған кездегі ерітіндіні сырттан басып тұрған кысым күшін<br />
аныктайды (түтіктегі сұйык бағанасыныц көтерілген биіктігі һ).<br />
Осмос кысымы ерітіндінің концентрациясына, температурасына<br />
тәуелді. 1886 жылы Вант-Гофф, бұл тәуелділік, бұрын<br />
газдарға қолданылып жүрген Бойль-Мариот пен Гей-Люссак<br />
зацдарына өте ұксас екендігін тапты:<br />
Р = cRT<br />
мұнда Р — ерітіндініц осмос кысымы; с — ерітіндініц мольдік<br />
концентрациясы; R — константа, сандык мәні газдар түрактысына<br />
тец ( 0,082 л'аг 'р^ ); Т — абсолют температура.<br />
Ерітіндінің осмос қысымы, сол еріген зат газ күйінде болып, осы<br />
температурада, ерітіндінің кѳлеміндей кѳлем алып турғандағы<br />
туғызатын қысымына тең (Вант-Гофф зацы).<br />
Бұл зацнан жэне оныц математикалық тецдігінен осмос<br />
кысымы, берілген температурада, тек кана мольдік концентрацияға,<br />
яғни ерітіндініц кѳлем бірлігіндегі еріген молекулалар<br />
санына тәуелді екенін кереміз.<br />
Айтылып ѳткен осмос зацы тек сұйық ерітінділерге сэйкес<br />
келеді. Қышкыл, гидроксид және тұздардыц ерітінділері бұл<br />
зацға бағынбайды.<br />
Ерітінділер буының қысымы. Ерітінділердіц бетіндегі буыныц<br />
кысымы сумен (еріткішпен) салыстырғанда едәуір тѳмен болуы<br />
ерітінділердін қасиеттерініц бірі.<br />
Әрбір сүйық белгілі температурада бетіндегі буымен тепетецдікте<br />
болады, яғни оныц бетінен үзіліп шығып буға айналатын<br />
молекулалар саны будан кайтып сұйыкка қонатын молекулалар<br />
санына тец болады.<br />
Үшқыш емес заттардыц ерітіндісінде оныц бетініц бірсыпыра<br />
жеріне еріген заттыц молекулалары (иондары) орналаскан,<br />
оныц үстіне ол молекулалар гидраттанған болса, ол гидраттыц<br />
кұрамына кірген су молекулалары ұша алмайтын болады. Осыныц<br />
бәрі ерітіндініц бетінен үзіліп шығып буға айналатын молекулалар<br />
санын кемітеді. Демек, еріген зат еріткіштіц бу кысымын<br />
тѳмендетеді. Сондыктан, таза еріткішке карағанда ерітіндініц<br />
262