Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Химия саласынан ашылған бұл заң диалектика заңдарына<br />
тура келеді. Екі элементтің өзара түзген бірнеше косылыстарының<br />
кайсысы болса да бірінен-бірініц салмақтық кұрамы жағынан<br />
айырмашылығы үлкен болады. Демек, екі элементтің өзара<br />
түзген косылыстарын салыстырып қарасак, олардың қүрамы<br />
с е к і р м е л і түрде өзгереді екен.<br />
Қосылушы элементтердіц өзара салмақ қатынасы өзгергенде,<br />
жаңа басқа қосылыс түзіледі, оныц баска касиеттері болады,<br />
демек, жаца сапа туады. Бұл, диалектиканыц жалпы заңының<br />
бірі — санның (мөлшердің) өзгергенінен сапаның (касиеттің)<br />
өзгеруі заңына химиядан келтірілетін мысалдың бірі.<br />
§ 3. АТОМИСТИКАНЫН, ҚАЙТА ТУУЫ<br />
Жоғарыда айтылған үш заң элементтердің косылысуьіның<br />
ретін көрсетеді. Осы зандарда ашылып отырған кағидалардың<br />
дұрыстығын түсіндіру үшін Дальтон (1808 ж.) атом жөніндегі<br />
түсінікке кайта оралып, өзінің пікірін былайша тұжырымдады:<br />
1. Барлык зат өте кішкене бөлшектерден — атомдардан тұрады.<br />
2. Жай заттар (элементтер) одан әрі бѳлінбейтін, біріне-бірі<br />
ұксас, баскалардан айырмашылығы бар, жай атомдардан, ал<br />
күрделі заттар (косылыстар) «күрделі атомдардан» тұрады. Курдел!<br />
атомдар реакция кезінде жай заттардыц атомдарына<br />
ажырайды.<br />
3. Күрделі заттыц «күрделі атомдары» эр түрлі жай атомдардыц<br />
азғана санынан кұралады. Мысалы, екі жай заттыц<br />
(А жэне В) атомдары косылып күрделі зат бере алады, ол «курдел!<br />
атомдардыц» кұрамы: AB, Ä2B, АВ2 т. т. болуы мумкін,<br />
демек, екі элемент арасында бірнеше косылыс түзіледі.<br />
4. «Күрделі атомныц» салмағы оны кұраушы жай атомдардыц<br />
массаларыныц косындысына тец. Атомдардыц массасы оларды<br />
сипаттаушы касиеттіц бірі, атомдардыц салыстырмалы массасын<br />
білу ѳте кажет.<br />
Дальтонныц атомистикасы негізінде Ломоносовтыц пікіріне<br />
ұксас, бірак ѳзгешелігі де бар. Дальтонныц «күрделі атомдар»<br />
(молекула) дейтіндерінде, бірдей жай атомдардан түратын осы<br />
кездегі түсінікке карағанда жай заттыц молекулалары жок- Ломоносов<br />
қағидасында ондай корпускулалар бар еді. Дальтон<br />
пікірінше жай заттыц молекулаларыныц болмауы атом молекула<br />
теориясыныц кабылдануына кѳп уакыт (Авогадро зацы кіргенше)<br />
бѳгет болды. Дальтонныц атомистикасыныц екінші ерекшелігі —<br />
мүнда сапалык сипаттан баска, сан — салмактык сипат та бар<br />
(еселі катынас зацы). Ал, Дальтонныц атомдык массаны аныктауы<br />
тамаша табыс еді.<br />
Джон Дальтон. Дальтоннын. экесі деревняда мата то ку колѳнерін кэсіп<br />
еткен кедей шаруа болған. М ектепте окы п кѳп білім ала алмаған, ѳйткені 12<br />
жасынан бастап ж ұм ы с істей бастады — әуелі ѳзінін м ұғалім ін ін орнын басты.<br />
Содан бастап математика, физика, натурфилософия (жараты лы стану) оның<br />
24
Change language