Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
теңізде— 1,9, Каспий тецізінде—1,3, Балтық теңізінде— 1,6<br />
Арал теңізінде—1, Балкашта—0,2, Алакөлде—0,8% тұз бар.<br />
Жаратылыс суында еріген заттардан баска, ерімеген жүзінді<br />
заттар — құмның, саз балшықтың, өсімдік, жәндікердің қалдықтары<br />
және түрліше микроорганизмдер болады.<br />
Жүзгін заттардан тазарту үшін суды арнаулы сүзгілер<br />
аркылы сүзеді, бактериялардың да көпшілігі сүзгіде калады.<br />
Ауыз суларына хлор жіберіп зиянсыздандырады. 1 тсуға 0,7 г<br />
ғана хлор жеткілікті болады.<br />
Еріген заттардан тазалау үшін суды ион алмастырғыш шайыр<br />
(смола) аркылы өткізеді, шайыр судағы еріген тұздардың иондарын<br />
ұстап калады. Таза су айдау аркылы алынады (дистилляция).<br />
Айдалған суды дестилденген су дейді.<br />
Су түссіз, қалың қабаты ғана көгілдір болады, таза су эллектр<br />
өткізбейді. Барлык сұйык жэне катты заттардыц ішінде судыц<br />
меншікті жылу сиымдылығы бәрінен үлкен, яғни салмағын<br />
бірдей етіп бірнеше зат алып, бір белгілі градуска дейін<br />
кыздырғанда, суды кыздыруға жылу соныц бәрінен жылу көп<br />
кетеді. Керісінше, салкындатқанда да, бірдей етіп алынған заттардыц<br />
ішінде, су жылуды көп шығарады. Сондыктан су жазда<br />
баяу жылынып, кыста баяу суып, жер шарыныц температурасын<br />
реттеуші кызметін аткарады.<br />
Судыц баска заттардан тағы бір өзгешелігі, оныц тығыздығы,<br />
салкындатқанда баска заттардікіндей үздіксіз өсе бермейді,<br />
судыц тығыздығыныц ец үлкен шамасы 4° та болады. Одан<br />
жоғары я тѳмен температураларда судыц тығыздығы кемиді.<br />
Судыц молекуласында оттектіц атомы бір жак шетінде,<br />
сутектіц екі атомы екінші жак шетінде болады (88-сурет), сондыктан<br />
судыц молекуласы эжептэуір полюсті молекула (диполь<br />
үзындығы 0,039 нм).<br />
Судыц молекуласыныц бүрышты молекула болуы, оттек атомыныц<br />
sp3— гибридты орбиталініц екеуі Н—О байланысыньщ<br />
екеуін түзуге жұмсалады. Қалған екі sp3— гибридты орбиталдарыныц<br />
әр кайсысында айрылыспаған электрон қосағы болады<br />
(89-сурет). "<br />
Су бу күйінде ғана, Н20 формуласына сэйкес жеке молекула<br />
түрінде болады; сұйьік судағы молекулалар ассоциацияланып<br />
жүреді, яғни жеке молекулалармен кабат, жалпы формуласы<br />
(Н20 )х сәйкес күрделі косындылар аралас болады. Бұл<br />
күрделі косындылар бір есе түзіліп, бір есе ыдырап жатады, оны<br />
мынадай схрмамен көрсетуге болады: хН20^±(Н20 ) х.<br />
Су молекулаларынын ассоциялануыныц себебі: сутектік<br />
байланыс' аркылы судыц молекуласындағы сутек атомы<br />
екінші молекуладағы оттекпен байланысады, мысалы:<br />
Н<br />
н<br />
о - н 0 — н<br />
249
Change language