Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Күрделі заттардың да эквиваленттік мәндері бірнешеу бола<br />
алады. Айталык, күкірт қышқылы әрекеттескенде 1 ғана атомын<br />
пайдаланса: КОН + Нг504 = K H S O 4 + Н20<br />
оның эквиваленті теория жүзінде есептегеннен 2 есе көп 98 болып<br />
шығады. Сондыктан әрбір заттың эквивалентін табу үшін, оның<br />
қай затпен қандай мөлшерде әрекеттескендігін білу кажет.<br />
Жалпы алғанда эквиваленттер заңын былайша тұжырымдауға<br />
болады:<br />
Ж а й немесе күрделі заттар каты саты н барлык<br />
X и м и я л,ы к реакцияларда заттарды ң ѳзара<br />
эквивалентті мөлшерлері әрекеттеседі.<br />
Еселі қатынастар заңы. Кейбір элементтер косылысканда<br />
бір ғана емес, бірнеше косылыс түзеді, демек бұл<br />
косылыстарда ол элементтердің салмак мѳлшерлері де әр түрлі<br />
катынаста болады. Мысалы, сутек пен оттек екі косылыс — су<br />
жэне сутектің пероксидін (Н2О2) түзеді. Мыс оттекпен екі косылыс—<br />
кара түсті мыс (III) оксиді жэне кызыл түсті мыстың<br />
(I) оксидін түзеді. Осы сиякты баска кѳп мысалдар келтіруге<br />
болар еді. Осы косылыстардағы элементтердің салмак мелшерлері<br />
кандай катынаста болатынын 1-кестеден кѳруге болады.<br />
1-кесте<br />
Қосылыстар<br />
%кұрамы<br />
Салмак бѳлімдік күрамы<br />
с утек оттек мыс сутек оттек мыс<br />
Сѵ 11,2 88,8 _ 1 8<br />
С утектің пероксиді 5,85 94,15 — 1 16 —<br />
М ыстың ( I) оксиді — 11,2 88,8 — 16 32<br />
М ыс ( II) оксиді — 20,1 79,9 — 16 64<br />
Сутек пен оттектің қосылыстарында сутектің"бір салмак бөлігіне<br />
оттектің косылып тұрған салмак бѳліктерініц біреуі екіншісінен,<br />
(пероксидте судағыдан) екі есе артык 8:16= 1:2. Осы сиякты<br />
мыс пен оттектің де екі түрлі косылысында оттектің бірдей салмак<br />
бѳлігіне (16 с. б.) сай келетін мыстың салмак бѳліктері еселі катынаста<br />
болады: 32:64=1:2<br />
Бұл жағдайды зерттеген Дальтон (1803 ж.) мынадай корытындыға<br />
келген:<br />
Екі элемент бірімен-бірі бірнеше қосылыс түзетін болса, ол<br />
к,осылыстарда, сол элементтердің біреуінің бірдей етіп алынған<br />
салмак, бөлігіне екініиісінің сай келетін салмак, бөліктерінің өзара<br />
қатынасы, кішкене бүтін сандар қатынасындай болады.<br />
Бұл еселі қатынас заңы деп аталады.<br />
Дальтон осындай еселі қатынасты кѳміртек пен сутектің косылыстары<br />
— метан мен этиленге, кѳміртек пен оттектің косылыстары<br />
— кѳміртек диоксиді мен көміртек оксидіне тапкан.<br />
23
Change language