Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Кѳптеген металдар ауада немесе таза оттек атмосферасында<br />
жанып оксид түзеді.<br />
2Mg + 0 2 = 2Mg0<br />
4 А І+ 3 0 2 = 2А120 з<br />
ЗҒе + 202= Ғ е 30 4<br />
Mg оттекте жанғанда ѳте кѳп мѳлшерде жарық бѳлініп шығады.<br />
Сілтілік металдар ауада жанғанда, пероксидтер түзіледі. Мысалы,<br />
натрий пероксидініц Na20 2 түзілуі:<br />
2Na -|-02 = Na20 2<br />
Элементтердің оттегімен қосылу реакциялары то ты ғ у<br />
Хреакцияларына жатады. Тотығу реакциялары экзотермиялық<br />
болады. Мұндай энергия кѳп мѳлшерде жылу жэне<br />
жарық түрінде бѳлініп шығатын болса, ондай тотығуды жану<br />
деп атайды. Баяу ѳтетін тотығу процестерін, тотығатын затына<br />
карай кейде таттану (металдарда), быксу, шіру (органикалык<br />
заттарда) деп те атайды.<br />
Tipi организмдердегі т ы н ы с а л у процестері де тотығуға<br />
жатады. Тыныс алу кезінде тірі организмнің органикалык заттарындағы<br />
кѳміртек пен сутек, ауадағы оттекпен косылып тотығады.<br />
Осымен кабат өсімдіктер денесінде к о р ектену —<br />
күн сәулесініц әсерімен кѳмір кышкыл газ бен судан өзіне керекті<br />
заттарды синтездеу және судыц кұрамындағы оттекті, атмосфераға<br />
газ күйінде кайырып шығару процесі жүреді. Өсімдіктер<br />
коректену процесінде бөліп шығаратын оттектіц мелшері тірі<br />
организмдер тыныс алу процесінде сіціретін оттектен 20 еседей<br />
артык.<br />
Академик A. H. Б а х ұсынған (1897 ж.) аскын тотыктык<br />
(пероксидтік) теориясына сэйкес түрлі заттардыц ауадағы оттекпен<br />
тотығуы, эсіресе баяу тотығуы, екі сатыда ѳтеді. Бірінші<br />
сатыда оксид емес, пероксид түзіледі, екінші сатыда түзілген<br />
пероксид тотығатын затпен кайта реакцияласып калыпты<br />
оксид түзеді, мысалы: 1) Н2 + 0 2 = Н20 2<br />
2) Н2 + Н20 2 = 2Н20<br />
Оттекті колдану. Оттекті ауадан сұйык түрде алатын<br />
болғаннан бері оны алыска тасу арзандап, колданатын жері<br />
кѳбейді. Оттектіц ѳте бір кѳп колданатын жері металдарды автоген<br />
жолымен пісіріп-біріктіру, кесу, тесу, мүны су астында да<br />
қолдануға болады.<br />
Жацғыш кеуек заттардыц (ағаш үнтағы, күйе, сабан, шөп<br />
т. б.) сүйык оттекпен коспасы қопарылғыш келеді. Оларды<br />
оксиликвит деп атап, тау тесу, кен ою, жер қазу жұмыстарында<br />
кец колданылады. Оттек ѳте биікке кѳтерілгенде, су астына<br />
түскенде, медицинада, иіс тигенде колданылады. Химиялык<br />
ѳнеркэсіпте толып жаткан процестерде тотықтырғыш ретінде<br />
(мысалы, күкірт, азот кышкылдарыныц ѳндірісі) колданады. Ме-<br />
246
Change language